چگونه از زایمان زودرس جلوگیری کنیم؟

یکی از اتفاقاتی که ممکن است برای هر خانم باردار در ماه نهم بارداری بیفتد زایمان زودرس است که همیشه پزشکان در تلاشند از آن پیشگیری کنند زیرا می تواند برای نوزاد شما خطراتی ایجاد کند. در ماه نهم شما انقباضاتی را تجربه می کنید که به انقباضات براکستون هیکس معروف هستند که معمولا با فاصله زمانی زیاد و چند بار در روز ممکن است اتفاق بیفتد که به دلیل انقباض عضلات رحم و سفت شدن شکم می باشد. اما اگر انقباضات بصورت مکرر مثلا هر 10 الی 12 دقیقه یک مرتبه در طول یک ساعت همراه با درد اتفاق افتاد از علائم زایمان زودرس است که باید با پزشکتان تماس بگیرید و به بیمارستان بروید. در ادامه به طور مفصل تر درباره زایمان زودرس و نحوه جلوگیری از آن با شما مامان های اومایی عزیز صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

در این مقاله می خوانیم:

زایمان زودرس چگونه است؟

- زایمان زودرس زمانی اتفاق می افتد که پیش از هفته سی و هفتم بارداری  انقباضات مکرر با فاصله زمانی کوتاه باعث باز شدن دهانه رحم می شوند. همان طور که می دانید یک بارداری کامل چهل هفته طول می کشد و اگر به هر دلیلی نتوانید از زایمان زودرس جلوگیری کنید، نوزاد زودتر از موعد به دنیا می آید. بنابراین به احتمال خیلی زیاد  نوزاد نارس است. زایمان زودرس یکی از دلایل مرگ نوزاد است زیرا در این زمان هنوز بدن نوزاد برای زندگی خارج از رحم به طور کامل آماده نیست و تولد زودتر از موعد می تواند باعث بیماری های ریوی مزمن، تاخیر در رشد و فلج مغزی شود. از طرفی این مشکلات می تواند باعث مشکلات مالی و احساسی خیلی شدید در خانواد شود.

- متاسفانه امروزه نرخ زایمان زودرس روز به روز رو به افزایش است. مطالعات نشان می دهد در هر هشت زایمان، یک زایمان زودرس وجود دارد که احتمالا به خاطر افزایش استفاده از روش های درمانی مختلف برای درمان باروری و زایمان در سن بالا می باشد. روش های درمانی جدید به بهبود درمان نوزادان نارس پرداخته است اما روش هایی نیز برای جلوگیری از زایمان زودرس وجود دارد. گاهی نیز هیچ کدام از این روش ها کارساز نبوده و کودک از بین می رود. 

فاکتورهای خطرناک برای زایمان زودرس

دلایل زایمان زودرس هنوز مشخص نشده است اما براساس مطالعات انجام شده، فاکتورهای زیادی در انقباضات ایجاد شده در دهانه رحم، پیش از آمادگی جنین برای تولد، نقش دارند. گاهی نیز زایمان زودرس می تواند بی دلیل اتفاق بیفتد. 

به طور کلی احتمال زایمان زودرس در صورت وجود عوامل زیر افزایش می یابد:

بارداری چند قلو- چند قلوها تمایل دارند زودتر به دنیا بیایند.

سابقه زایمان زودرس- اگر قبلا زایمان زودرس داشته اید، احتمال دوباره زایمان زودرس افزایش می یابد. البته معمولا در این موارد پزشک از همان ابتدا تدابیری را در نظر می گیرد تا از تجربه مجدد زایمان زودرس جلوگیری کند. 

ناهنجاری های دهانه رحم یا رحم- رحم بزرگ یا ناهنجاری های ساختاری باعث دشوار بودن حفظ جنین می شود. همچنین اگر دهانه رحم کوتاه باشد یا مناسب نباشد نیز باعث دشواری حفظ جنین می شود و نوزاد زودتر به دنیا می آید. 

شما در اثر زایمان زودرس به دنیا آمده اید- اگر مادری خودش در اثر زایمان زودرس به دنیا آمده باشد، احتمال این که نوزادش هم در اثر زایمان زودرس به دنیا بیاید افزایش می یابد.

سن- خانم هایی که زیر هفده سال و بالای سی و پنج سال باردار می شوند بیشتر در معرض زایمان زودرس می باشند. 

کم بودن فاصله زایمان ها- اگر فاصله بارداری شما نسبت به بارداری قبلی تان کمتر از 18 ماه باشد، باعث افزایش احتمال زایمان زودرس می شود. هرچقدر فاصله بارداری ها بیشتر باشد، احتمال زایمان زودرس کاهش می یابد.

برخی از شرایط مادر نیز باعث زایمان زودرس می شوند که عبارتند از:

عفونت های واژنی و مقاربتی احتمال زایمان زودرس را افزایش می دهد. التهاب باعث آزادسازی پروستاگلاندین بیش از حد می شود؛ این هورمون ماده ای است که بدن را برای زایمان آماده کند و اگر قبل از زمان زایمان بیشتر از حد طبیعی ترشح شود باعث زایمان زودرس می شود.

• عفونت های مجاری ادراری درمان نشده (نام آنتی بیوتیک برای عفونت ادراری) نیز باعث زایمان زودرس می شود.
• بیماری های مزمن مانند بیماری کلیه، فشار خون بالا، دیابت و مشکلات جفت.
• عفونت های بارداری که باعث تب بالای صدویک درجه سانتی گراد می شود.
• خونریزی واژن بعد از هفته بیستم بارداری.
• سقط جنین های متعدد در سه ماهه اول و دوم بارداری.
• وزن خیلی بالا یا خیلی پایین پیش از بارداری.
• ترومبوفیلی (اختلال انعقاد)
• بارداری پس از لقاح مصنوعی.
• کم خونی؛ کمبود سلول های قرمز خونی در ابتدای بارداری.
• نقص های جنین در هنگام تولد.
• بیماری های بارداری مانند پره اکلامپسی.
• مایع آمونیاک بیش از حد؛ بیماری پلی هیدرامنیوس 

برخی عادات غلط نیز باعث زایمان زودرس می شود که به صورت زیر می باشند:

• سیگار کشیدن و مصرف مواد مخدر- این عادات باعث افزایش احتمال زایمان زودرس و کم وزن بودن نوزاد هنگام تولد می شود. سموم ناشی از سیگار کشیدن و مواد مخدر و الکل باعث می شود اکسیژن به مقدار کافی به جنین نرسد. بنابراین احتمال خفگی نوزاد نیز وجود دارد.
• بیماری لثه- هورمون هایی که در طول بارداری ترشح می شوند باعث افزایش بیماری لثه می شود که نهایتا باعث افزایش احتمال زایمان زودرس خواهد شد. باکتری که باعث عفونت لثه می شود وارد جریان خون شده و  بنابراین به جنین منتقل می شود. این باکتری ها باعث التهاب رحم و دهانه رحم می شوند که مادر را دچار انقباضات زودرس و باز شدگی دهانه رحم در زمان نامناسب می کنند. 
• استرس زیاد- استرس های احساسی زیاد باعث آزاد شدن هورمون ها و در نهایت انقباضات زایمان زودرس می شود.
• ایستادن به مدت طولانی- خانم هایی که مدت زیادی می ایستند یا فعالیت های فیزیکی سنگین انجام می دهند بیشتر در معرض خطر زایمان زودرس قرار دارند.
• خشونت های جنسی، احساسی یا فیزیکی.
• مراقبت های کم دوران بارداری.
• درآمد کم.
• حمایت اجتماعی ضعیف.
• فیبرونکتین جنین- فیبرونکتین ماده ای است که بین پوشش رحم و کیسه جنین وجود دارد. ترشح زیاد این ماده باعث زایمان زودرس می شود.

علائم و نشانه های زایمان زودرس چیست؟

هنگامی که علائم زیر را مشاهده کردید به معنی احتمال زایمان زود رس می باشد و باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید:

پشت درد- پشت درد مداوم بخصوص درد قسمت پایین پشت.طوری که نتوانید موقعیت خود را تغییر دهید.

گرفتگی عضله- گرفتگی عضله که در دوره پریودی در قسمت پایین شکم اتفاق می افتد و شدید است.

انقباضات- بیش از پنج انقباض در یک ساعت (انقباضات براکستون هیکس).

علائم آنفولانزا- حالت تهوع، اسهال و استفراغ؛ حتی اگر شدید نباشد (آنفولانزا | علائم، درمان و واکسن آنفولانزا).

نشت مایعات- خونریزی از واژن یا ترشحات یا نشت مایعات به معنی پارگی ساک حاملگی(علائم پارگی کیسه آب جنین) است و باید سریعا خودتان را به بیمارستان برسانید.

فشار زیاد در واژن یا لگن طوری که باعث می شود حس کنید جنین در حال فشار آوردن به شما است و می خواهد خارج شود. 

چگونه می توان انقباضات زایمان زودرس را چک کرد؟

در حالی که دراز کشیده اید، با استفاده از نوک انگشتان خود سفت و نرم شدن رحم را احساس کنید. در طول انقباضات، شکم شما سفت می باشد. با این حال، همانطور که نوزاد رشد می کند، احساس می کنید شکم در یک منطقه سفت تر شده است و دوباره نرم می شود. به طور کلی می توانید با انجام مراحل زیر انقباضات را چک کنید:

• نوک انگشت را بر روی شکم قرار دهید.
• اگر فکر می کنید رحم در حال نرم شدن یا سفت شدن است، نشانه انقباض است.
• انقباضات را یادداشت کنید.زمان شروع انقباض اول تا دوم را بنویسید (علائم زایمان چیست ؟).
• پاها را بالا بگیرید. حالت خود را عوض کنید تا انقباضات کاهش یافته یا قطع شود. دو یا سه لیوان آب بنوشید.
• اگر هر ده دقیقه انقباضی را مشاهده کردید به پزشک مراجعه کنید. اگر درد شدید شد یا علائم بدتر شد به پزشک اطلاع دهید.
• بیشتر خانم ها انقباضات براکستون هیکس را با درد زایمان اشتباه می گیرند. این انقباضات منظم نیستند و باعث باز شدن دهانه رحم نمی شوند. اما اگر منظم و مداوم شوند، مثلا هر 10 تا 12 دقیقه یک مرتبه، انقباضات زایمان زودرس می باشند که باعث باز شدن دهانه رحم می شوند. هنگامی که این انقباضات را تجربه کردید، به پزشک اطلاع دهید.

آزمایشات تشخیصی برای زایمان زودرس

زمانی که شما دچار دردهای پشت سر هم و علائم گفته شده می شوید و به بیمارستان مراجعه می کنید پزشک علائم شما را بررسی می کند. سپس احتمال دارد برای مطمئن شدن چندین آزمایش انجام دهد که عبارتند از:

آزمایش لگن

پزشک ثبات رحم و سایز جنین و مکان آن را بررسی می کند. پزشک احتمالا آزمایش لگن را برای بررسی دهانه رحم، پارگی ساک حاملگی و پایین بودن جفت انجام می دهد.

سونوگرافی

پزشک با استفاده از سونوگرافی طول دهانه رحم و سن، وزن، موقعیت و سایز جنین را اندازه گیری می کند. سونوگرافی بعد از چند وقت دوباره انجام می شود.

بررسی رحم

بررسی رحم برای اندازه گیری فاصله بین انقباضات و مدت زمان هر انقباض استفاده می شود.

آزمایشات آزمایشگاهی

پزشک به بررسی عفونت با استفاده از ترشحات واژن (ترشحات آبکی واژن نشانه چیست؟) می پردازد. اما این آزمایش برای اطمینان از زایمان زودرس قابل اعتماد نیست.

آمینوسنتز

در این آزمایش، مایع آمونیاک برای بررسی بلوغ ریه جنین نمونه برداری میشود. این مایع برای بررسی عفونت نیز استفاده خواهد شد.

پزشک با استفاده از این آزمایشات، راه های جلوگیری از زایمان زودرس را به شما می گوید. گاهی اوقات درد های ناشی از زایمان زودرس به صورت خودبخودی از بین می روند. اما گاهی مواقع نیز در صورت باز شدن زیاد دهانه رحم نمی توان جلوی زایمان را گرفت و پزشک دستور زایمان را تجویز می کند. 

درمان زایمان زودرس

سولفات منیزیم یک دارو است که از طریق IV دریافت می شود، که می تواند به طور موقت باعث تهوع شود اما در موارد زیادی توانسته است از زایمان زودرس جلوگیری کند. این دارو ابتدا به اندازه یک دوز با حجم زیاد داده می شود و سپس یک دوز کمتر برای 12-24 ساعت یا بیشتر بعد از دوز اول داده می شود. همچنین در صورت نیاز به زایمان زودرس داروی کورتیکواستروئید 24 ساعت قبل از زایمان به شما داده می شود تا به بلوغ ریه و مغز جنین کمک کند. برخی از داروهای خوراکی نیز گاهی برای کاهش میزان انقباضات استفاده می شود. البته این داروها زمانی کارساز هستند که دهانه رحم در حد قابل توجهی باز نشده باشد.

روش های دیگر درمان و جلوگیری از زایمان زودرس عبارتند از:

1- سرکلاژ دهانه رحم:

سرکلاژ دهانه رحم یک عمل جراحی ساده است که از زایمان زودرس جلوگیری می کند. این عمل زمانی توصیه می شود که علائم زایمان زودرس پیش از هفته بیست و چهارم بارداری مشاهده شود. در این روش، دهانه رحم با بخیه ای محکم بخیه زده می شود تا از خروج زودهنگام جنین جلوگیری شود. این بخیه هنگامی که به هفته سی و هفتم بارداری می رسید کشیده می شود 

2- مایعات داخل وریدی:

هر چقدر مایع بیشتری مصرف کنید، احتمال کمبود آب در بدن کمتر شده و بنابراین انقباضات نیز کمتر می شود. در نتیجه مصرف مایعات زیاد یک راه طبیعی برای جلوگیری از زایمان زودرس می باشد.

3- آنتی بیوتیک ها:

اگر عفونت باعث شروع درد زایمان شود، پزشک آنتی بیوتیک تجویز می کند. پزشک آنتی بیوتیک را برای جلوگیری از انتقال باکتری ها به جنین نیز تجویز می کند.

4- کورتیکواستروئیدها:

اگر در هفته بیست و چهارم تا هفته سی و چهارم بارداری هستید و علائم زایمان زودرس را دارید آمپول بتامتازون به شما تزریق می شود تا ریه های جنین کامل شوند. بعد از هفته سی و چهارم بارداری، ریه های جنین، برای زایمان به بلوغ کافی می رسند.

5- سولفات منیزیم:

قرص های سولفات منیزیم احتمال فلج مغزی را در نوزادی که پیش از هفته سی و دوم بارداری متولد می شود، کاهش می دهند.

6- توکولیتیک ها:

توکولیتیک ها از انقباضات به صورت موقتی جلوگیری می کنند. این توقف برای چند روز باعث جلوگیری از عوامل خطر زایمان زودرس می شود. این ماده زمانی که فشار خون بالا در بارداری داشته باشید، توصیه نمی شود.

به طور کلی با درمان های بالا، زایمان زودرس حدود سی درصد کاهش می یابد اما در ده درصد موارد نیز حتی با انجام این درمان ها، زایمان زودرس بعد از یک هفته اتفاق می افتد و نمی توان جلوی آن را گرفت.

چگونه از زایمان زودرس جلوگیری کنیم؟

راه هایی برای پیشگیری از زایمان تا بلوغ کامل جنین وجود دارد که با توجه کامل به آن ها می توانید احتمال این خطر را کاهش دهید. این روش ها عبارتند از:

1- هجده ماه فاصله بین بارداری ها:

اگر فاصله بین بارداری ها حداقل هجده ماه باشد، احتمال زایمان زودرس کاهش می یابد. این فاصله باید بین آخرین زایمان و بارداری بعدی باشد. بنابراین نباید فاصله را به اشتباه از ابتدای بارداری قبلی محاسبه کنید. 

2- هماهنگی با پزشک:

چکاپ منظم از قبل از بارداری و در طول بارداری به طور مرتب به پزشک کمک می کند عوامل خطرناک را به موقع  شناسایی کرده و برای بارداری سالم از آن ها جلوگیری کند.

3- کنترل فاکتورهای روش زندگی:

از سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی جلوگیری کنید؛ این مواد باعث زایمان زودرس می شود.

4- چک کردن وزن:

وزن اضافی احتمال دیابت حاملگی و پره اکلامپسی را افزایش می دهد که باعث زایمان زودرس می شوند. وزن خیلی پایین نیز خطرناک است. وزن مناسب احتمال بارداری و زایمان مناسب را افزایش می دهد.

5- ویتامین های دوران بارداری:

مصرف مکمل های دوران بارداری تحت نظر پزشک سلامتی کلی را افزایش می دهد. مطالعات نشان می دهد مکمل های فولیک اسید احتمال جداشدگی جفت را کاهش می دهد. جداشدگی جفت یکی از عواملی است که موجب زایمان زودرس می شود.

6- رژیم غذایی مناسب:

رژیم غذایی مناسب نه تنها باعث می شود نوزادی سالم داشته باشید بلکه به زایمان در زمان مناسب و راحت تر نیز منجر می شود. مصرف غذاهای حاوی اسیدهای چرب امگا سه باعث کاهش زایمان زودرس می شود. غذاهای حاوی ویتامین ث و غنی از کلسیم نیز کمک می کند.

7- در فاصله های مناسب غذا بخورید:

خانم های بارداری که پنج وعده در روز غذا می خورند، کمتر در معرض خطر زایمان زودرس و عوارض دیگر بارداری هستند (بهترین تغذیه در دوران بارداری).

8- مصرف نوشیدنی:

تا جایی که می توانید نوشیدنی های میوه ای و آب مصرف کنید تا بدن کم آب نشود.

9- مراقبت های دندانی:

جلوگیری از بیماری های لثه باعث جلوگیری از زایمان زودرس می شود. برای چکاپ لثه ها و دندان ها هر چند وقت یک بار در بارداری سری به دندان پزشک بزنید و به طور مرتب هم مسواک زده و نخ دندان بکشید. 

10- ادرار خود را نگه ندارید:

نگه داشتن ادرار، باعث التهاب مثانه، آزار رحم و انقباض می شود. همچنین باعث عفونت مجاری ادراری می شود که انقباضات را افزایش می دهد. 

11- جلوگیری از آنفولانزا:

جلوگیری از آنفولانزا باعث کاهش احتمال زایمان زودرس می شود. آنفولانزا مشکلی جدی است که بر رشد جنین تاثیر منفی می گذارد. این بیماری باعث زایمان زودرس و نقص عضو جنین می شود.

12- استراحت کنید:

استرس (همه چیز در مورد استرس) ، افسردگی (راه های نجات از افسردگی) و نگرانی بر رشد جنین تاثیر می گذارند بنابراین سعی کنید از آنها دوری کنید. اگر نگرانی شما طولانی مدت شود، سلامتی شما را تحت تاثیر قرار می دهد و فرزند شما با وزن کم متولد می شود. ورزش، رژیم غذایی مناسب و استراحت به تعادل روحی و روانی و فیزیکی شما کمک می کند.

در صورت دردهای زایمان زودرس چه کاری باید انجام دهید؟

اگر علائم گفته شده در بالا را تجربه کردید، به پزشک اطلاع دهید. طبیعی است نگران شوید اما با استفاده از مراحل زیر می توانید احتمال زایمان زودرس را کاهش دهید:

• مثانه را خالی کنید.
• به طرف چپ دراز بکشید. این کار باعث کاهش علائم می شود.
• به صورت صاف بر روی پشت نخوابید زیرا باعث افزایش انقباضات می شود.
• تا جایی که می توانید آب بنوشید. کم آبی بدن باعث افزایش انقباضات می شود.
• به انقباضات در یک ساعت توجه کنید و تعداد آن ها را بشمارید.
• اگر علائم بعد از یک ساعت ناپدید نشد، به پزشک مراجعه کنید و همه علائم را به پزشک بگویید.
• تنها راه اطمینان از نشانه های زایمان زودرس، بررسی دهانه رحم است. اگر دهانه رحم باز باشد، زایمان زودرس اتفاق خواهد افتاد.

آماده شدن برای ملاقات با پزشک برای بررسی زایمان زودرس:

• محدودیت های پیش از ملاقات- در بیشتر موارد، شما به زودی درمان می شوید اما باید از قبل فعالیت ها و محدودیت های پیش از ملاقات با پزشک را بدانید. 
• از دوست یا همسر خود بخواهید همراه با شما نزد پزشک بیاید. نگرانی درباره زایمان زودرس کاملا طبیعی است. بنابراین همراه بودن همسر یا دوست به شما کمک می کند نکاتی که پزشک ذکر کرده است را به یاد آورید.
• سوالات خود را بنویسید. در این حالت سوالات خود را بنویسید تا نکات مهم را فراموش نکنید و اطلاعات لازم را از پزشک دریافت کنید.

اگر فرزند شما زودتر از موعد به دنیا بیاید چه اتفاقی می افتد؟

• نوزاد نارس بیشتر در معرض بیماری های اعصاب و مغزی و مشکلات تنفسی و گوارشی است. برخی نوزادان تاخیر در رشد و مشکلات یادگیری  نیز دارند.
• نوزادی که پیش از هفته بیست و چهارم بارداری به دنیا بیاید، شانس کمتری برای زنده ماندن دارد. فقط پنجاه درصد این نوزادان زنده می مانند و سایر آن ها یا می میرند یا مشکلات دائمی پیدا می کنند.
• نوزادی که پیش از هفته سی و چهارم بارداری به دنیا بیاید، بسته به میزان رشد و شرایطش چند روز اول یا چند هفته اول یا چند ماه اول نیاز به مراقبت های ویژه دارد.
• نوزادی که بین هفته سی و چهارم و سی و هفتم به دنیا بیاید مشکلی نخواهد داشت. فقط مدت کوتاهی باید تحت مراقبت های ویژه باشد. 

سخن آخر

همان طور که ملاحظه کردید زایمان زودرس می تواند خطرات جدی را برای نوزاد شما ایجاد کند. بنابراین اگر در ابتدای بارداری و یا در هر مرحله ای پزشک احتمال زایمان زودرس را تشخیص دهد باید به طور کامل و دقیق به دستورالعمل های او عمل کنید تا هرچه می توانید احتمال خطر زایمان زودرس و عوارض ناشی از آن را کاهش دهید. امیدواریم بارداری سالمی را سپری کنید و به طور کامل به پایان برسانید.