درمان کمبود آب دور جنین

یکی از لذت های فوق العاده و شیرین در طول زندگی بخصوص برای خانم ها دوران بارداری است. پدران نیز در این دوران لذت برده و بی صبرانه مشتاق دیدن فرزند خود هستند. بیشتر خانم ها این دوران را بدون خطر و با سلامت کامل تا به دنیا آمدن نوزادشان سپری می کنند. اما برخی از خانم ها ممکن است در طول این دوران مشکلاتی را تجربه کنند. یکی از این مشکلات رایج کم شدن آب دور جنین است که می تواند برای جنین خطرناک باشد.

در این مقاله میزان طبیعی آب دور جنین، نقش آن برای جنین، دلایل کمبود و راه های درمانش را برایتان توضیح خواهیم داد. پس تا پایان مطلب با ما همراه باشید:

سطح طبیعی آب دور جنین چقدر است؟

آب دور جنین که مایع آمنیوتیک نام دارد با تشکیل نطفه شکل گرفته و دائما با رشد جنین زیاد می شود. در واقع بصورت مرتب جنین آن را قورت داده و مقدار بیشتری را از طریق ادرار از بدنش خارج می کند. در نتیجه با پیشرفت بارداری مقدار این مایع نیز زیاد می شود و یکی از دلایل بزرگ شدن شکم مادر نیز وجود این کیسه آمنیوتیک است. در هفته سی و ششم بارداری، حدود هشتصد تا هزار میلی لیتر آب دور جنین وجود دارد و از هفته 38 بارداری به بعد، مایع به تدریج شروع به کاهش می کند تا زمانی که نوزاد متولد شود و مایع به طور کامل از رحم زن خارج شود. 

نحوه تشکیل آب دور جنین در بدن

پیش از این که به کمبود آب دور جنین بپردازیم بهتر است بدانیم بدن چگونه آب دور جنین را می سازد. بعد از لقاح تخمک روی دیواره رحم، کیسه ای پر از آب به اسم کیسه آمنیوتیک جنین را می پوشاند. این کیسه دارای دو غشاء با نام های کوریون و آمونیون می باشد. این کیسه با مایع آمنیوتیک از جنین محافظت می کند. در ابتدا بدن این مایع را با استفاده از آب و سیستم گردش خون مادر می سازد، اما با رشد جنین این مایع توسط خود جنین اضافه می شود. 

در واقع از اوایل سه ماهه دوم بارداری جنین شروع به قورت دادن این مایع می کند و آن را از طریق ادرار دفع می کند و این عمل تا هفته سی و هشتم ادامه دارد. ممکن است به ظاهر فرایندی چندش آور باشد، اما وجود این کیسه برای حفظ حیات فرزند شما ضروری است.

وظیفه آب دور جنین

آب دور جنین نقشی مهم در حفظ سلامت کلی جنین در دوران بارداری دارد. مهم ترین وظایف این آب عبارتند از:

• این مایع جنین را در داخل رحم گرم نگه می دارد.
• این مایع جنین را از شوک و فشاری که وارد میشود، محافظت میکند.
• آب دور جنین مانند روانکار عمل می کند و قسمت های مختلف بدن جنین را جدا از هم نگه می دارد.
• آب دور جنین به رشد سالم سیستم گوارشی و ریه های جنین کمک می کند.
• این مایع به جنین کمک می کند بدون مانع اندامش را ورزش دهد و ماهیچه هایش را قوی کند.
• این مایع از جنین در مقابل عفونت ها محافظت می کند.

جنین نیز در حفظ  این آب در رحم نقش دارد. تا زمان تولد، جنین هر روز به مقدار 2 لیوان متوسط مایع مصرف می کند. اما گاهی اوقات این تعادل به هم می خورد و در نهایت باعث می شود آب دور جنین کمتر از حد ایده آل شود. در نتیجه مشکل کمبود آب دور جنین پیش می آید که می تواند خطرناک باشد. 

نحوه تشخیص کمبود آب دور جنین

همان طور که گفتیم کمبود آب دور جنین می تواند برای جنین خطرناک باشد. حال سوالی که پیش می آید این است که چگونه کم شدن آب دور جنین را متوجه شویم؟ نگران این موضوع نباشید زیرا شما نباید کمبود آب را تشخیص دهید بلکه پزشک در جلسات معاینه با روش های مختلف میزان آب دور جنین را اندازه گیری کرده و در صورت کم شدن آن نسبت به میزان طبیعی، نحوه مراقبت های لازم را به شما آموزش می دهد. 

یکی از متداول ترین روش ها برای تشخیص کمبود، روش اندازه گیری شاخص آب دور جنین و اندازه گیری عمق پاکه ها است. در این روش پزشک در صورت مشاهده علائم زیر متوجه کمبود آب دور جنین می شود: 

• اگر مقدار آب دور جنین کمتر از پنج سانتی متر باشد.
• اگر در هفته سی و دوم بارداری تا سی و ششم بارداری، حجم مایع در کیسه آب کمتر از پانصد میلی لیتر باشد.

روش های دیگری نیز برای تشخیص کمبود آب دور جنین وجود دارد که عبارتند از:

سونوگرافی:

پزشک با انجام سونوگرافی به بررسی مسائل مختلف می پردازد. سونوگرافی به پزشک کمک می کند مثانه و کلیه جنین را بررسی کند. همچنین پزشک با استفاده از سونوگرافی داپلر به بررسی جفت می پردازد.

بررسی اسپکولوم استریل:

این بررسی در واقع یک آزمایش است که پزشک بصورت تخصصی کم شدن آب دور جنین را تشخیص می دهد.

حداکثر عمق پاکه های آمنیوتیک:

این آزمایش به پزشک کمک می کند مقدار مایع را در عمیق ترین بخش رحم تشخیص دهد. پزشک برای بررسی قسمت عمیق رحم از سونوگرافی استفاده می کند.

آزمایش خون:

آزمایش خون به پزشک اطلاعاتی در خصوص آب دور جنین می دهد. آزمایشاتی مانند بررسی سرم مادر (بررسی مقدار آلفا فیتوپروتئین در خون مادر) مقدار آب دور جنین را تعیین می کند. همچنین در صورت وجود بیماری هایی مانند سندرم داون، مشکل را تشخیص می دهد.

بررسی چین در آب دور جنین:

اگر دوقلو باردار هستید، در آب دور جنین چین دیده می شود؛ پزشک معتقد است رحم در این حالت مقدار کافی آب در دور جنین برای هر دو فرزند را دارد. اما در واقعیت یکی از جنین ها آب بیشتری مصرف می کند. با بررسی دقیق آب دور جنین، پزشک متوجه می شود کدام جنین به مقدار کافی آب دریافت نمی کند و توصیه های لازم را برای شما انجام می دهد.

معمولا چین در آب دور جنین زمانی دیده می شود که غشای داخلی چین بردارد. این مسئله باعث کاهش مقدار آب دور یکی از جنین ها می شود. گاهی اوقات این چین به صورت یک پیله یا زنجیر داخلی رحمی دیده می شود. در این حالت یکی از دوقلوها در فضای آب دور جنین دیگری معلق می ماند و باعث می شود جنین معلق آب کمتری دریافت کند.

دلایل کمبود آب دور جنین

کم شدن آب دور جنین ممکن است به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. شایع ترین این دلایل عبارتند از:

1- پاره شدن کیسه آب:

گاهی اوقات با پاره شدن کیسه آب (علائم پارگی کیسه آب جنین)، مایع کم کم از بدن زن خارج می شود. اگر کیسه آب پیش از هفته سی و هفتم بارداری پاره شود، پزشک آنتی بیوتیک تجویز می کند تا جنین را در مقابل عفونت محافظت کند و طول بارداری افزایش یابد تا فرایند تکامل جنین به درستی انجام شود. سپس پزشک با استفاده از روش های القایی باعث شروع درد زایمان می شود. گاهی نیز به روش های القایی نیازی نیست و درد زایمان به طور طبیعی شروع می شود. در واقع نباید بین پاره شدن کیسه آب تا زمان زایمان مدت زیادی را صبر کرد زیرا می تواند موجب خفگی جنین شود.

2- مشکلات جفت:

اگر بیماری داشته باشید که جفت به خاطر وجود آن بیماری نتواند مقدار کافی خون و ماده مغذی مورد نیاز را به جنین برساند، با کمبود آب دور جنین مواجه می شوید. بیماری هایی که جفت را تحت تاثیر قرار می دهند شامل پره اکلامپسی، فشار خون بالا و دیابت می باشند. اگر جفت مشکل داشته باشد پزشک به طور مداوم شما و جنین را چک می کند. همچنین مقدار آب دور جنین را به طور مرتب اندازه گیری می کند. بنابراین نباید به خودتان استرس وارد کنید. داشتن آرامش در این دوران یکی از مهم ترین اصول برای حفظ سلامت خودتان و فرزندتان می باشد.

3- مصرف قرص:

برخی داروها بر آب دور جنین تاثیر می گذارند و باعث کاهش مقدار آن می شوند. ایبوپروفن و قرص های فشار خون بالا از این دسته هستند.اگر باردار هستید، پزشک این قرص ها را برای شما تجویز نمی کند و اگر این گونه قرص ها را مصرف کنید مشکل کمبود آب دور جنین پیدا می کنید. بنابراین پیش از مصرف هر گونه قرصی به پزشک اطلاع دهید.

4- جنین بیماری داشته باشد:

به یاد داشته باشید که گفتیم جنین مایع را قورت می دهد و آن را با استفاده از ادرار دفع می کند. اگر کمبود آب دور جنین اتفاق بیفتد احتمالا جنین آب را به مقدار کافی دفع نکرده است. این مسئله نشان می دهد جنین مشکل کلیه یا مشکل مجاری ادراری دارد. اگر جنین مشکلی در کلیه یا مجاری ادراری داشته باشد نشانه ناهنجاری کروموزومی است. پزشک با استفاده از سونوگرافی در هفته بیستم بارداری می تواند این گونه مشکلات را تشخیص دهد.

5- وجود مشکل در دوقلوهای همسان:

دوقلوهای همسان از یک جفت استفاده می کنند و این مسئله آب دور جنین را تحت تاثیر قرار می دهد. معمولا یکی از جنین ها، مقدار بیشتری خون دریافت می کند که این مسئله سندرم دوقلویی نامیده می شود. اگر این سندرم اتفاق نیفتاده باشد مشکل کمبود آب دور جنین پیش می آید. پزشک در این صورت از شما می خواهد آب بیشتری بنوشید تا سطح مایع بدن افزایش یابد. همچنین توصیه می کند به مقدار کافی استراحت کنید.

فاکتورهای خطرناک و موثر در کاهش آب دور جنین!

اگر بیماری خاصی داشته باشید احتمال کمبود آب دور جنین افزایش می یابد. این بیماری ها عبارتند از:

• دیابت
• کم آبی بدن
• فشار خون بالا
• پره اکلامپسی

علائم تشخیص کمبود آب دور جنین توسط مادر

همان طور که قبلا هم گفتیم، تشخیص کمبود آب دور جنین به عهده پزشک معالج می باشد. اما در برخی مواقع علائم مشهودی وجود دارد که خود مادر نیز می تواند این مشکل را تشخیص دهد. این علائم شامل موارد زیر هستند:

• چکه کردن آب دور جنین از واژن. این مسئله زمانی اتفاق می افتد که کیسه آب پاره شده باشد. بنابراین همیشه احساس خیسی می کنید.
• کاهش سایز رحم. این مسئله باعث کوچک تر بودن رحم از حد مورد انتظار می شود.

چه مشکلاتی به دلیل کمبود آب دور جنین ایجاد می شود؟

اگر در سه ماهه اول و دوم بارداری با کمبود آب دور جنین مواجه شوید، مشکلاتی به همراه خواهد داشت. اما در صورتی که این مشکل در سه ماهه سوم اتفاق بیفتد پزشک به درمان آن می پردازد. مشکلاتی که کمبود آب دور جنین ایجاد می کند عبارت است از:

نقص تولد:

همان طور که قبلا به آن اشاره کردیم، یکی از وظایف کیسه آب دور جنین روانکاری و کمک به تشکیل کامل اجزای بدن جنین است. بنابراین با کمبود آن بخصوص در سه ماهه اول و دوم جنین دچار نقص عضو جدی مانند تکمیل نشدن اندام داخلی یا خارجی در هنگام تولد خواهد داشت. همچنین احتمال ناهنجاری های استخوانی نیز وجود دارد.

تولد فرزند مرده:

کمبود آب دور جنین در صورت شدید بودن می تواند باعث خفگی و مرگ جنین در هفته بیستم بارداری در داخل رحم شود. همچنین ممکن است فرزند شما مدتی کوتاه پس از تولد بمیرد.

سقط جنین:

گاهی اوقات نیز به خاطر مردن جنین در داخل رحم در هفته بیستم بارداری  سقط جنین اتفاق می افتد.

زایمان زودرس:

ممکن است جنین پیش از هفته سی و هفتم بارداری متولد شود. به یاد داشته باشید نوزاد نارس وزن بسیار کمی دارد ولی اعضای بدنش کامل شده است. این مسئله احتمال مرگ را افزایش می دهد. اگر پزشک کمبود آب دور جنین را در سه ماهه سوم بارداری تشخیص دهد و مجبور شود زایمان را زودتر از موعد انجام دهد ممکن است مشکلات زیر اتفاق بیفتد:

• رشد محدود جنین
• فشردگی بند ناف در هنگام تولد. به یاد داشته باشید بند ناف اکسیژن و مواد مغذی را به جنین می رساند. بنابراین اگر فشرده شود جنین به مقدار کافی اکسیژن و ماده مغذی دریافت نمی کند. در نتیجه ممکن است خفگی جنین اتفاق بیفتد.
• ممکن است نیاز به زایمان سزارین شود زیرا نمی توان منتظر زایمان طبیعی ماند.

نحوه درمان کمبود آب دور جنین

درمان سطح پایین مایع آمنیوتیک بر اساس سن حاملگی است. تست هایی نظیر عدم استرس و تست انقباض استرس ممکن است برای نظارت بر فعالیت کودک شما انجام شود.  درمان های دیگری که ممکن است استفاده شوند شامل موارد زیر هستند:

-  تزریق آمنیو در طول زایمان از طریق کاتتر داخل رحمی انجام می شود. این مایع اضافه شده در طول زایمان کمک می کند تا در اطراف بند ناف بکار گرفته شود و گزارش شده است که به کاهش شانس زایمان سزارین کمک می کند.

-  تزریق مایع قبل از زایمان از طریق آمنیوسنتز (ست آمنیوسنتز چیست؟) . 

-  هیدراتاسیون مادر با مایعات خوراکی یا مایعات IV  به افزایش سطح مایعات آمنیوتیک کمک می کند.

- تزریق آب به دور جنین با تزریق مقداری محلول سدیم کلرید در دمای اتاق به بدن مادر. در این روش محلول به داخل حفره آب دور جنین تزریق می شود.

- اگر جنین مشکل انسداد و گرفتگی داشته باشد و نتواند آب دور جنین را دفع کند پزشک با استفاده از تزریق مایع به دور جنین، ادرار را جهت می دهد. این مسئله از کاهش آب دور جنین جلوگیری می کند اما بر عملکرد کلیه و ریه های جنین تاثیر نمی گذارد.

- با استفاده از سرم و مصرف نوشیدنی خوراکی، پزشک  بدن مادر را آبرسانی کرده و مقدار آب دور جنین را افزایش می دهد. بنابراین اگر پزشک به شما توصیه کرد آب زیاد بخورید تعجب نکنید. این روش برای درمان کمبود آب دور جنین در حالت خفیف مناسب است.

- اگر پزشک تشخیص دهد کمبود آب دور جنین در شما متوسط یا خفیف است، استراحت را توصیه می کند. در کنار مصرف آب، استراحت به افزایش فضای داخل عروقی در رحم کمک می کند، بنابراین باعث افزایش آب دور جنین می شود.

- اگر شدت کمبود آب دور جنین در سه ماهه اول بارداری زیاد باشد پزشک توصیه می کند بارداری را خاتمه دهید. زیرا در صورت ادامه جنین مشکلاتی جدی پیدا می کند و احتمال مرگ او نیز وجود دارد. همچنین اگر پزشک در طول بررسی ناهنجاری ذهنی در جنین مشاهده کند توصیه می کند با پزشک متخصص ژنتیک صحبت کنید. 

چه بیماری هایی به خاطر کمبود آب دور جنین ایجاد می شود؟

مشکل کمبود آب دور جنین می تواند مشکلات دیگری نیز بوجود بیاورد که می تواند بر روی جنین تاثیر بگذارد و بارداری را به خطر می اندازد.  این بیماری ها عبارتند از:

• سندرم باند آب دور جنین
• هیپولازی ریوی
• احتمال بالای عفونت در جنین؛ اگر کاهش آب به خاطر پارگی کیسه آب باشد.
• سندرم فشردگی جنین

سخن آخر

شما می توانید با رعایت برخی نکات در دوران بارداری به خوبی میزان احتمال کم شدن آب دور جنین را کاهش دهید. در زیر به مهم ترین مواردی که می توانید برای کاهش و جلوگیری از ایجاد این مشکل انجام دهید، اشاره می کنیم:

• در طول روز مایعات به مقدار زیاد بخورید تا از کم آبی بدن جلوگیری کنید.
• پیش از مصرف هر گونه قرصی با پزشک مشورت کنید. این قانون برای داروهای گیاهی و مکمل ها نیز صادق است.
• رژیم غذایی سالم داشته باشید به خصوص اگر دیابت دارید.
• سیگار نکشید.
• به طور مرتب ورزش کنید.
• چکاپ پیش از زایمان را انجام دهید تا در صورت وجود مشکل در جنین پزشک به موقع متوجه شود.