خانم ها با دستگاه تناسلی خود بیشتر آشنا شوند

سلامت دستگاه تناسلی خانم ها به دلیل اینکه مکان رشد جنین و تولید مثل است، بسیار اهمیت دارد. اولین قدمی که شما بانوی اومایی عزیز باید در جهت سلامت این اندام بردارید شناخت بیشتر دستگاه تناسلی می باشد. با آشنایی بیشتر نسبت به این اندام می توانید به خوبی از آن مراقبت کرده و در صورت تمایل به فرزند دار شدن نیز به سلامت این پروسه را طی خواهید کرد.

گروه سلامت اوما تصمیم دارد در این مقاله جامع شما را بیشتر از قبل با دستگاه تناسلی خانم ها آشنا کند. پس با ما همراه باشید.

در این مقاله می خوانیم:

ساختارهای دستگاه تناسلی زنان

ساختار دستگاه تناسلی در زنان به دو قسمت داخلی و خارجی تقسیم می شود:

ساختار داخلی

 ساختارهای داخلی دستگاه تناسلی زن شامل تخمدان ها، لوله های حمل تخمک یعنی فالوپ، رحم و مهبل در یک سوم پایینی شکم قرار دارند. تخمدان ها،حاوی فولیکول هایی هستند که تخمک ها را در خود نگه داشته و در هر سیکل قاعدگی یکی از فولیکول ها به مرحله بلوغ رسیده و تخمک قابل باروری را آزاد می کند تا در صورت ورود اسپرم لقاح و جنین را تشکیل دهد.

در این مرحله پوشش داخل رحم برای لانه گزینی ضخیم می شود و اگر لقاحی انجام نشود این پوشش تخریب شده تا برای ماه آینده آماده شود، که بصورت خونریزی پریودی از واژن که مسیری با دیواره عضلانی است و ارتباط رحم را با خارج بدن برقرار می سازد، خارج می شود.

ساختار خارجی

مجموعه ساختار خارجی دستگاه تناسلی فرج نام دارند که شامل کلیتوریس حساس و چین های پوستی به نام لب هستند که ورودی مهبل و پیشاب راه را محافظت می کنند. در ادامه بصورت کامل دو ساختار توضیح داده شده است:

ساختار خارجی دستگاه تناسلی زنان

ناحیه تناسلی خارجی زنان اغلب منطقه پرمیوم  را اشغال می کنند و به طور کلی به عنوان ولو نامگذاری می شوند. ساختار خارجی تناسلی زنان شامل قسمت های زیر می باشد:

• استخوان شرمگاهی
• لبه بزرگ واژن 
• لبه کوچک واژن
• چوچوله (کلیتوریس)
• دهلیز
• پرده بکارت    
• پیازهای دهلیزی
• غدد دهلیزی

استخوان شرمگاهی

استخوان عانه یا استخوان شرمگاهی  یکی از سه قسمت استخوان بی‌نام در دوران نوزادی است. در افراد بالغ غضروف‌ها تبدیل به استخوان شده و لگن خاصره یکپارچه استخوانی می‌گردد. از مجموع دو نیم‌لگن و استخوان خاجی فضایی به‌وجود می‌آید که به آن لگن خاصره می‌گویند. پوبیس قسمت قدامی استخوان هیپ را می‌سازد و شامل یک تنه و دو شاخهٔ فوقانی و تحتانی است

لبه بزرگ واژن

لبه بزرگ واژن یک جفت چروک های ضخیم و بافت چربی است که در پایین تر از قسمت شرمگاهی وجود دارد. شکاف بین چین ها شکاف پودندال نامیده می شود. موهای تناسلی بر روی سطوح جانبی لبه بزرگ واژن در هنگام بلوغ رشد می کنند، در حالی که سطوح داخلی همچنان بی مو هستند.

رباط حلقوی رحم از طریق کانال کشاله ران وارد می شود و تا لبه بزرگ واژن ادامه می یابد، این قسمت جایی است که الیاف عصبی گسترش یافته و با بافت استخوان شرمگاهی ادغام می شود. لبه بزرگ جلویی نیز ضخيم تر است. 

لبه کوچک واژن

- لبه کوچک واژن بسیار نازک تر و کاملا بدون مو است. انتهای جلوی این لبه ها لایه های بالا و پایین را تشکیل می دهند. لایه های بالایی نسبت به کلیتوریس بالاتر است و پوست ختنه گاه را ایجاد می کند. لایه پایین تر از کلیتوریس عبور می کند و فریتین کلیتوریس را تشکیل می دهد.  بنابراین لبه های کوچک واژن قبل و بعد کولیتوریس قرار دارند.

- لب های کوچک دستگاه تناسلی زنان در هدایت صحیح ادرار نقش دارند. این دو لبه از بالا و پایین به هم متصل هستند.  در میان لب ‌های فرج، فضایی بوجود می‌آید که خروجی پیشاب راه (منفذ خروجی ادرار) در قسمت بالایی آن است و در پایین آن خروجی واژن (مهبل) قرار دارد. در دخترانی که هنوز رابطة جنسی نداشته‌اند اکثر قسمت‌های خروجی واژن با لایه ای نازک به نام پرده بکارت پوشیده شده است.

کلیتوریس

کلیتوریس مشابه ساختار آلت تناسلی مردان است اما دارای قسمتی به نام یورتا نیست و در ادرار هم نقشی ندارد. این قسمت به عصب فعال از طریق عصب cavernosal  ختم می شود و بعنوان یک عضو جنسی و تحریک پذیر در روابط جنسی شناخته می شود. همچنین بر خلاف آلت تناسلی، کلیتوریس تقریبا داخلی است و اسپونژیوم یا بافت پوشاننده کروی ندارد و یا مجرای ادرار را تشکیل نمی دهد.

برای افرادی که می خواهند بصورت علمی تر با کلیتورس آشنا شوند باید بگوییم کلیتوریس دارای بافت لطیفی و فیبرهای متراکم است. سر کلیتوریس یک تورم کوچکی است که از پوست ختنه گاه ظاهر می شود. در اینجا شریان ها شامل رگ های خلفی و خلطی هستند که از پودندال ایلو هیپوگاستریک می آیند.

دهلیز

لبه کوچک واژن یک ناحیه به نام دهلیز دارد که حاوی سوراخ های ادراری و واژن همراه با غدد دهلیزی است. پوست ختنه گاه در حاشیه قدامی دهلیز قرار دارد.

پرده بكارت ( هایمن)

- پرده بكارت ساختاری نازک است که در طول واژن گسترش می یابد. این پرده دارای یک یا چند منفذ کوچک برای تخلیه مایعات قاعدگی است و معمولا با فشار آلت تناسلی مرد در اولین رابطه جنسی از بین می رود. مگر اینکه نوع پرده ارتجاعی باشد.

- پرده بکارت به صورت یک ورقه نازک (به ضخامت ۱ یا ۲ میلی متر) درست در پشت لب های کوچک فرج قرار دارد و دهانه مهبل را می پوشاند. منفذ های پرده بکارت در افراد مختلف، اندازه و شکل متفاوتی دارد و از خصوصیات و ویژگی های آن برای تشخیص باکره بودن یا نبودن شخص استفاده می گردد. 

پیازهای دهلیزی

پیازهای دهلیزی در هر طرف دهلیز قرار دارند. آنها شامل یک جفت بافت نعوظ زیر جلدی هستند که با پیازهای آلت تناسلی و اسپونژیوم corpus  مرتبط است. هر دو پیاز در مقابل خروجی های مجرای زیر مهبل (واژن) قرار دارند و هر یک با عضلات bulbospongious پوشیده شده است.

غدد دهلیزی

غده های بارتولن (وستبولار)  دارای اندازه ی نخودی با یک مجرای کوتاه است که به سمت قسمت پایین داخل دهلیز یا واژن حرکت می کند. هر یک از این غدد در اطراف مهبل (واژن) یافت می شوند. غده های بارتولن در مردان  غدد بلبوترول نامیده  می شوند و برای حفظ رطوبت و روانکاری در طی رابطه جنسی استفاده خواهند شد. علاوه بر این، غدد دهلیزی، دهلیز را چرب می کند. 

تامین خون

رگ های ناحیه تناسلی خارجی زنان عمدتا توسط شریان های داخلی پودندال تامین می شود که شاخه های بخش قدامی شریان داخلی است.

تخلیه لنفاوی

تخلیه لنفاوی ناحیه تناسلی خارجی زن ها از طریق گره های لنفاوی داخلی و عمیق انجام می شود. غدد لنفاوی از کلیتوریس، پیازهای دهلیزی و لبه های قدامي داخلی می تواند به طور غير مستقيم به گره های لنفاوی داخل عضلانی تخليه شود.

عصب گیری

ولوا از عصب گیری متنوعی تشکیل شده است. استخوان شرمگاهی و لگن قدامی از طریق اعصاب قدامي لگنی، که از اعصاب کمری منشا می شوند، تشکیل می گردند. قسمت خلفی ولوا از طریق عصب پودندال و شاخه های آن (اعصاب خلفی لوبي)، همراه با شاخه های عصب پوستی ران می آید. حساسیت به کلیتوریس توسط عصب پشتی کلیتوریس ایجاد می شود. غدد بارتولن مایعی برای لیز کردن واژن در حین مقاربت جنسی ترشح می کند و درست در داخل ورودی مهبل قرار دارند. 

در پوست بالای لبه‌ها در پایین شکم ناحیة برجستگی عانه وجود دارد که در حین بلوغ با تجمع چربی زیرپوستی، حالت برجسته پیدا می‌کند و در روی آن و نیز در روی لب‌های فرج، موهای تناسلی شروع به رویش می‌کنند.

نقش دستگاه تناسلی زنان

دستگاه تناسلی زنان نقش بسیار مهمی در دوران زندگی یک زن دارد. از جمله مهم ترین وظایف دستگاه تناسلی  عبارت است از:

• تولید تخمک سالم و قابل بارور برای لقاح با اسپرم و تولید جنین
• برقرار کردن رابطه جنسی و لذت بردن از آن
• محافظت از تخمک بارور شده و تغذیه و اکسیژن رسانی به آن برای تبدیل تخمک و اسپرم به یک نوزاد بالغ
• زایمان 

ساختار داخلی دستگاه تناسلی زنان

ساختار داخلی دستگاه تناسلی خانم ها نیز بسیار مهم است و رحم برای نگه داری جنین در طول 9 ماه مهم ترین نقش را ایفا می کند. در ادامه هر قسمت این اندام پیچیده را به طور جداگانه توضیح می دهیم:

واژن

- واژن یک لوله عضلانی و توخالی است که از ورودی  واژن تا دهانه رحم گسترش می یابد. این لوله بین مثانه و رکتوم واقع شده است و راه ارتباطی رحم با خارج از بدن است. طول آن در یک خانم بالغ در حدود سه تا پنج اینچ یا حدود 7.5 الی 12.5 سانتیمتر متغیر است.

- دیوار عضله اجازه می دهد تا واژن گسترش یابد یا منقبض شود. دیواره های عضلانی با غشاهای مخاطی محافظت می شوند و مرطوب هستند. ورق نازکی از بافت های سلولی که با یک یا چند سوراخ، پرده بکارت نامیده می شود که بخشی از دهانه واژن را پوشش می دهد. اسپرم ها ازطریق واژن وارد رحم شده و در صورت فراهم بودن شرایط با تخمک قابل باروری عمل لقاح را انجام می دهد.

اسپرم ها می توانند در حدود 5 روز در قسمت اندام داخلی زن زنده بمانند. همان طور که خون قاعدگی از منافذ ریز پرده بکارت عبور می کند اسپرم ها نیز می توانند به طرف داخل حرکت کنند. پس برای بارداری لزوما نباید دخول انجام شود. 

- واژن از سه لایه مخاطی درونی، میانی مرکزی و فیبری بیرونی تشکیل شده است. لایه داخلی از rugae واژن ساخته شده است که کش می آید و اجازه می دهد دخول انجام شود. همچنین به تحریک آلت تناسلی کمک می کند. لایه میانی دارای غددی است که یک مخاط اسیدی (pH حدود 4.0) را که باعث رشد باکتریایی می شود، ترشح می کند. لایه بیرونی عضلانی نیز در زایمان جنین و جفت اهمیت ویژه ای دارد.

مهم ترین وظایف واژن

1. در طول مقاربت جنسی، آلت تناسلی مرد و مایع منی را دریافت می کند.
2.  راهی برای زایمان طبیعی
3. مسیر خروج خون ناشی از قاعدگی رحم.
4. کمک به کنترل زایمان از طریق دیافراگم، FemCap یا کاندوم.

دهانه رحم

- دهانه رحم  قسمت پایین تر و باریک رحم است که به انتهای بالای واژن متصل می شود. محل اتصال واژن و دهانه رحم یک زاویه 90 درجه ایجاد می کند. دهانه رحم استوانه ای یا مخروطی شکل است و از طریق دیواره واژن فوقانی  جلو می رود. با تجهیزات پزشکی مناسب تقریبا نصف طول آن قابل مشاهده است. باقی مانده رحم در بالای واژن قرار دارد. 

- در طول قاعدگی، دهانه رحم باز می شود تا دیواره آندومتری تخریب شده بتواند خارج شود. این کشش یکی از دلایل درد و گرفتگی دوران پریودی است. شواهد نشان می دهد در برخی از زنان پس از اولین زایمان طبیعی، انقباض دهانه رحم و گرفتگی آن در طی پریودی کاهش می یابد زیرا در اثر گشاد شدن دهانه رحم در طول زایمان درد کمتری ایجاد می شود.

- گذرگاه بین روزنه خارجی و حفره رحم به عنوان کانال آندوسکوئیک نامیده می شود. طول و عرض آن به طور کلی با دهانه رحم متفاوت است. کانال آندوسکوئیک در زنان بارور هفت تا هشت میلیمتر می باشد. کانال آندوسکوئیک به داخل روزنه داخلی  ختم می شود که ورودی دهانه رحم و داخل حفره رحم است.

- در طول زایمان، انقباض های رحم، دهانه رحم را تا قطر 10 سانتیمتر گشاد می کند تا جنین بتواند از آن عبور کند. در طول ارگاسم نیز، دهانه رحم و روزنه خارجی گسترش می یابد.

رحم

- رحم به شکل یک گلابی برعکس است و دارای پوشش ضخیم و دیواره عضلانی است. رحم در نزدیکی کف حفره ی لگن واقع شده است و یک حفره توخالی برای رساندن بلاستوسیت یا تخمک  لقاح یافته برای کاشت و تولید جنین می باشد. پوشش داخلی رحم برای کاشت تخمک بارور تشکیل می شود و در هنگام پریودی فرو می ریزد.

- رحم شامل قوی ترین عضلات در بدن زن است. این عضلات حالت ارتجاعی داشته و قادر به گسترش هستند و می توانند یک جنین در حال رشد را حفظ کنند و در حین زایمان به خروج جنین کمک می کنند. این ماهیچه ها در طول ارگاسم به صورت موجی منظم منقبض می شوند. تصور می شود این امر به اسپرم کمک می کند تا به لوله های فالوپی هدایت شود و لقاح اتفاق بیفتد.

- رحم تنها حدود سه اینچ یا 7.5 سانتیمتر طول و دو اینچ یا 5 سانتیمتر عرض دارد، اما در دوران بارداری به سرعت و به طور چشمگیری تغییر می کند. لبه بالایی رحم فوندوس نامیده می شود و برای بسیاری از پزشکان نشانه پیشرفت بارداری است. منظور از حفره رحم قسمت فوندوس رحم و بدنه رحم است.

- رباط هایی برای حمایت از رحم وجود دارد که از بدنه رحم به دیواره لگن و دیواره شکمی متصل می شوند. در طول بارداری رباط ها به علت رشد رحم پایین می افتند، اما پس از زایمان به حالت قبل باز می گردند. در برخی موارد بعد ازدوران یائسگی ممکن است رباط ها الاستیسیته خود را از دست بدهند و افتادگی رحم ایجاد شود. این عارضه را می توان با جراحی برطرف کرد.

- برخی از مشکلات رحم شامل فیبروم یا میوم رحم ، درد لگن (از جمله آندومتریوز)، افتادگی لگن، خونریزی قاعدگی سنگین یا غیرطبیعی و سرطان است. در این شرایط فقط جراحی می تواند این عوارض را از بین ببرد.

این عمل هیسترکتومی نامیده می شود. هیسترکتومی حذف رحم است و ممکن است شامل حذف یک یا هر دو تخمدان نیز باشد. این عمل غیر قابل برگشت است. پس از هیسترکتومی، بسیاری از زنان به دلیل کمبود تخمدانها و تولید هورمون ها نیاز به جلسات هورمون درمانی خواهند داشت.

لوله های فالوپ

- در گوشه بالای رحم، دو لوله فالوپی وجود دارد که لوله های رحمی و یا مجرای عبور تخمک نامیده می شود. هر لوله فالوپی به کنار رحم و تخمدان متصل می شود. این لوله ها بین رباط هایی که از رحم پشتیبانی می کنند قرار گرفته اند. طول این لوله های فالوپ حدود چهار اینچ یا 10 سانتیمتر است و به اندازه ی یک قطعه اسپاگتی هستند.

در داخل هر لوله یک کانال کوچک است که از یک سوزن نازک تر است. در انتهای دیگر هر لوله فالوپی یک ناحیه لبه دار است که به نظر می رسد مانند یک قیف باشد. تخمدانها به طور متناوب تخمک آزاد می کنند. هنگامی که یک تخمدان تخمک گذاری می کند یا یک تخمک را آزاد می کند، آن را به لومن لوله فالوپی می رساند. در صورت بارداری خارج از رحم تخمک به جای داخل رحم در این لوله ها لانه گزینی می کند که باید سریعا متوقف شود. 

- هنگامی که تخمک در لوله فالوپی قرار دارد، پرزهای کوچک پوشش لوله کمک می کنند تا آن را به طرف رحم سوق دهند. چهار تا پنج روز طول می کشد تا تخمک یا سلول های تخمک از لوله فالوپی عبور کنند و به رحم برسند. اگر اسپرم کافی در طول رابطه جنسی در لوله فالوپی وجود داشته باشد، باروری رخ می دهد. پس از بارور شدن، زیگوت یا تخمک های بارور شده به سمت حفره رحم سوق داده می شوند و در دیواره رحم رشد می کنند.

ناباروری در زنان

ناباروری به معنی ناتوانی در تولد یک کودک بالغ و سالم یا ناتوانی در به سرانجام رساندن بارداری است. دلایل زیادی برای ناباروری وجود دارد و حدود 15٪ از زوج ها را تحت تاثیر قرار می دهد. تقریبا 40٪ موارد به خاطر ناتوانی مرد، 40٪ به خاطر ناتوانی زن و 20٪ باقی مانده به دلیل ناتوانی هر دو موارد نامشخص است. 

احتمال بارداری زوج های سالمی که در بین 20 تا 30 سالگی هستند و رابطه جنسی منظم دارند، در هر سیکل قاعدگی حدود 25% است که در این حالا قدرت باروری خوبی دارند.

ناباروری اولیه در مقابل ناباروری ثانویه

- به گفته انجمن پزشکی باروری آمریکا، در آمریکا حدود 1/6 میلیون نفر دچار ناباروری هستند، که معادل 10٪ از جمعیت بارور است. 

- "ناباروری ثانویه" به معنی وجود مشکل پس از یک بارداری طبیعی می باشد. به غیر از مشکلات پزشکی مختلف (به عنوان مثال مشکلات هورمونی)، این مسئله ممکن است به دلیل سن و استرس باشد. از لحاظ فنی، ناباروری ثانویه در صورت تغییر در شریک جنسی از بین می رود و البته همیشه امکان پذیر نیست.

علت های مختلف ناباروری زنان

ناباروری زنان دلایل مختلفی دارد که در زیر به هر کدام از عوامل تاثیر گذار بصورت خلاصه اشاره نموده ایم:

1. عوامل عمومی

•  دیابت، اختلالات تیروئید، بیماری آدرنال
•  بیماری کلیوی و کبدی

2. عوامل روانشناختی

3. عوامل هیپوتالاموس -هیپوفیز:

•  سندرم كالمن
•  اختلال عملکرد هیپوتالاموس
• هیپرپرولاکتینمی 
• Hypopituitarism

4. عوامل تخمدانی

•  سندرم پلی کیستیک تخمدان
•  کاهش ذخایر تخمدان
• اختلال لوتئال
• یائسگی زودرس
• دیسژنز گنادال (سندرم ترنر)
• سرطان تخمدان

5. عوامل مربوط تیروئید / صفاقی

• آندومتریوز
• چسبندگی لگن
•  بیماری التهابی لگن (PID، معمولا به علت کلامیدیا)
• انسداد لوله

6. عوامل مربوط رحم

•  ناهنجاری های رحم
• فیبروئید های رحم (لیومیوم)
• سندرم Asherman

7. عوامل مربوط به دهانه رحم

• تنگی دهانه رحم
• آنتی بادی های ضد اسپرم
• مخاط ناکافی دهانه رحم (برای زنده ماندن اسپرم)

8. عوامل مربوط به واژینال

• واژینیسموس 
•  انسداد واژن

9. عوامل ژنتیکی

• مشکلاتی مانند سندرم حساسیت آندروژن

سخن آخر

همان طور که با خواندن این مقاله متوجه شدید اندام تناسلی زن چه برای خودش و همسرش و چه برای تولید مثل و به وجود آوردن نسل بعدی بشر بسیار مهم و حیاتی است و در معرض خطرات بسیار زیادی مثل انواع عفونت ها، کیست ها و ... قرار می گیرد که با انتخاب یک سبک زندگی سالم و رعایت بهداشت فردی و چکاپ های منظم تا حد زیادی می توانیم سلامت این دستگاه مهم را تضمین کنیم.