تغییرات اندازه رحم در ماههای مختلف بارداری

در دوران بارداری شما مادر اومایی عزیز با دنیایی از تغییرات ریز و درشت مواجه خواهید شد. به طوری که بدن هم از داخل و هم از خارج دچار تغییراتی می شود. هر چه بارداری شما پیش می رود این تغییرات نیز بیشتر خواهند شد و شما آن ها را کاملا حس خواهید کرد. یکی از قسمت های داخلی که به شدت تغییر می کند رحم است. زیرا مکان اصلی رشد جنین می باشد و هرچه نوزاد شما بزرگ تر می شود رحم نیز بیشتر کشیده شده و بزرگ می شود. به دلیل اهمیت این عضو حیاتی در دوران بارداری گروه سلامت اوما تصمیم دارد در این مقاله شما را بیشتر با تغییرات رحم در حاملگی و اندازه آن در هر بازه زمانی آشنا کند. پس تا پایان مقاله با ما همراه باشید.

نقش رحم  در بارداری

رحم نقش مهمی در بارداری ایفا می کند اما نقش رحم فقط به بارداری محدود نمی شود. در اینجا سایر وظایفی که رحم انجام می دهد ذکر شده است:

1- حمایت از جریان خون:

رحم شما به جریان خونی که به تخمدان ها می رسد کمک می کند. در نتیجه همه مراحل بارداری به آن وابسته است.

2- حمایت از اندام های داخلی دیگر:

رحم از سایر اندام های تولید مثل مانند واژن، مقعد و مثانه نیز حمایت می کند.

3- عملکرد مهم نزدیکی جنسی:

رحم شما نقش مهمی در عملکرد جنسی ایفا می کند و باعث رسیدن به اوج لذت جنسی بعد از نزدیکی می شود. 

شاید بتوان گفت مهم ترین اندام در طول بارداری رحم می باشد. وظایفی که رحم در طول بارداری انجام می دهد، عبارتند از:

4- نگهداری از تخمک های بارور:

رحم جایی است که تخمک های بارور و لقاح یافته در آن جا لانه گزینی می کنند تا رشد جنین آغاز شود. 

5- خانه ای برای جنین به دنیا نیامده در طول بارداری:

رحم جایی است که از جنین در طول بارداری، برای رشد و تکامل مراقبت می کند. در واقع خانه نوزاد شما در بارداری می باشد. 

6- بزرگ شدن آن همراه با رشد جنین:

از آنجایی که رحم از جنین در طول بارداری مراقبت می کند، با رشد جنین، بزرگ می شود تا فضای کافی برای جنین فراهم نماید. به همین دلیل در طول بارداری دائما سایز رحم تغییر می کند. 

رحم از چه چیزی ساخته شده است؟

رحم شما از ماهیچه های نرم پوشیده از غدد مختلف ساخته شده است. ماهیچه های رحم در هنگام ارگاسم، قاعدگی و درد زایمان منقبض می شوند. هر ماه، غدد دیواره ماهیچه های رحم شروع به ضخیم شدن می کنند. این مسئله به دلیل تغییرات هورمونی انجام می شود و در واقع محیطی را برای تخمک لقاح یافته احتمالی آماده می کند.

اما اگر باردار نشوید، دیواره رحم ریخته و غدد در اثر قاعدگی از رحم خارج می شوند تا برای سیکل بعدی آماده شود. قسمتی از رحم که به واژن ختم می شود دهانه رحم نام دارد. دهانه رحم از بافت های فیبروئیدی تشکیل شده است. دهانه رحم نیز در طول بارداری رشد کرده و در زایمان کاملا باز می شود تا به خروج جنین از رحم کمک کند.

اندازه طبیعی رحم

اندازه رحم از فردی به فرد دیگر فرق می کند اما محدوده ای مشخص برای اندازه رحم وجود دارد. در هنگام تولد دختر اندازه رحم بسیار کوچک و تقریبا اندازه شست یک انسان بالغ است. خانمی که اصلا باردار نشده است نیز رحم کوچک تری نسبت به خانمی که باردار شده است، دارد. در بیشتر موارد، وزن رحم حداقل 30 گرم و حداکثر 100 گرم است.

اندازه رحم درطول بارداری- تغییرات سه ماهه

پیش از بارداری اندازه رحم کوچک تر از یک گلابی است. تقریبا 3 سانتی متر ضخامت، 4.5 سانتی متر عرض و 7.6 سانتی متر طول دارد. اما پس از مدتی که از بارداری گذشت اندازه رحم تغییر می کند. در این جا تغییرات رحم در هر سه ماهه بارداری ذکر شده است:

رحم شما در سه ماهه اول بارداری:

• تا هفته 12 بارداری، رحم شما تقریبا اندازه یک گریپ فروت است.
• با گذشت هفته های بارداری، جنین شروع به رشد می کند. هرچند اندازه جنین هنوز خیلی کوچک است و رحم می تواند در لگن به راحتی جای بگیرد اما بزرگ می شود.
• اگر دو قلو یا چند قلو باردار باشید، رحم با سرعت بیشتری رشد می کند.
• در این زمان پزشک در هنگام معاینه و لمس کردن شکم، رحم را کاملا حس می کند.

رحم شما در سه ماهه دوم بارداری:

• در این زمان رحم در حال رشد است و به اندازه یک پاپایا بزرگ می شود. 
• در این مرحله، رحم رشد کرده است و دیگر نمی تواند در منطقه لگن قرار بگیرد بنابراین در حدفاصل بین سینه ها و ناف قرار می گیرد.
• رحم به دلیل بزرگ شدن و رشدی که دارد شروع به وارد کردن فشار به اندام های دیگر می کند و اندام های داخلی را از جای اصلی خود جابجا می کند.
• در این زمان در اثر فشار وارده از طرف رحم به اندام های داخلی، در عضلات و رباط های اطراف شکم فشار بیشتری حس می کنید. این فشارها باعث احساس درد و ناراحتی می شوند. 
• نگران نباشید. این مسئله بخشی طبیعی از بارداری است و مشکلی ایجاد نمی کند.
• در برخی موارد، با افزایش فشار رحم به اندام های دیگر مانند ناف، در ناف برآمدگی مشاهده می شود.
• اگر برای بار اول باردار شده اید، نتایج متفاوت است و ممکن است این اندازه بزرگتر باشد. 

در حد فاصل هفته 18 تا 20 بارداری، پزشک فاصله بین بالاترین قسمت رحم و استخوان شرمگاهی را اندازه گیری می کند. این اندازه گیری به پزشک کمک می کند تعداد هفته بارداری شما را تشخیص دهد. به عنوان مثال اگر اندازه 30 سانتی متر باشد، به معنی هفته 30 بارداری است. 

اندازه گیری این عدد و اندازه رحم به پزشک کمک می کند بر مراحل بارداری نظارت بهتری داشته باشد. زیرا اگر اندازه رحم خیلی کوچک یا خیلی بزرگ باشد، یعنی این اندازه گیری طبیعی نباشد مشکلی در بارداری وجود دارد. در این شرایط، پزشک آزمایشاتی بر روی شما انجام می دهد و راه درمان را تعیین می کند.

رحم شما در سه ماهه سوم بارداری:

در سه ماهه سوم بارداری رحم به شدت بزرگ شده است. در این ماه رحم به اندازه یک هندوانه است. در این زمان رحم به قسمت پایین قفسه سینه حرکت می کند و به دلیل فشاری که وارد می کند باعث عوارضی مثل سوزش سر معده می شود.  در هنگامی که زایمان نزدیک باشد، جنین به منطقه لگن حرکت خواهد کرد. 

رحم شما پس از زایمان:

پس از زایمان، رحم کم کم کوچک می شود و به اندازه طبیعی پیش از بارداری برمی گردد. این تغییر اندازه رحم و برگشت آن به اندازه پیش از بارداری تقریبا 6 تا 8 هفته طول می کشد. البته ممکن است کاملا به دلیل کشیدگی زیاد دقیقا به اندازه قبل از بارداری برنگردد و کمی بزرگ تر باشد.

اندازه گیری رحم در طول بارداری

می توانید از روش های ساده ای برای اندازه گیری اندازه رحم در طول بارداری استفاده کنید. 

مرحله اول:

• ابتدا باید در حالتی کاملا راحت قرار بگیرید.
• به آرامی بر روی زمین یا تخت بر روی سطحی صاف به پشت دراز بکشید.
• در حالتی که راحت هستید و احساس درد و سرگیجه ندارید دراز بکشید.

مرحله دوم:

• مرحله اول در اینجا مشخص کردن مکان رحم و انتهای رحم است.
• شکم را به شکلی لمس کنید که رحم را حس کنید.
• اگر در هفته 20 بارداری هستید، رحم را زیر ناف حس می کنید.
• اگر بیش از 20 هفته از بارداری گذشته است، رحم بالای ناف قرار دارد.
• رحم به صورت بخشی سفت و گرد و هموار در شکم حس می شود.
• دست را کمی تکان دهید تا بالای رحم را حس کنید.
• در بیشتر موارد حس کردن رحم پس از هفته 20 بارداری بسیار راحت تر است.

مرحله سوم:

• در این مرحله باید استخوان شرمگاهی را پیدا کنید.
• استخوان شرمگاهی دقیقا بالای خط موی شرمگاهی قرار دارد.
• در این زمان نوک استخوانی را حس می کنید که استخوان شرمگاهی است.

مرحله چهارم:

• هنگامی که جای رحم و استخوان شرمگاهی را مشخص کردید، می توانید اندازه گیری را انجام دهید.
• حالا با دقت فاصله بین استخوان شرمگاهی و بالاترین قسمت رحم را اندازه گیری کنید.
• عدد به دست آمده تعداد هفته بارداری را مشخص می کند.
• اگر فکر می کنید تفاوت زیادی بین هفته بارداری و عدد به دست آمده وجود دارد با پزشک صحبت کنید.

از سالم بودن رحم اطمینان حاصل کنید:

رحم نقشی مهم در بارداری و تغذیه جنین ایفا می کند. اطمینان از سلامت رحم امری بسیار مهم است. در اینجا مراحلی برای اطمینان از سلامتی رحم ذکر شده است:

• به صورت منظم به ملاقات پزشک بروید تا سلامتی رحم شما را بررسی کند.
• پزشک آزمایشاتی برای بررسی سلول های غیر طبیعی دهانه رحم انجام می دهد.
• در برخی موارد، پزشک مطالعات داخلی برای بررسی ناهنجاری ها در داخل رحم انجام می دهد. در این مطالعات، پزشک وجود بافت های سرطانی یا فیبروم ها را در رحم تشخیص می دهد.
• اگر خونریزی دارید ولی خونریزی مربوط به قاعدگی نیست حتما به پزشک مراجعه کنید.
• بیشتر خانم ها که از سرطان رحم رنج می برند با افزایش وزن بیش از حد روبرو می شوند. غذاهای مناسب مصرف کنید و ورزش کنید. درصورت اضافه وزن غیر طبیعی باز هم به پزشک مراجعه کنید.

اگر خونریزی شدید در طول قاعدگی دارید یا خونریزی شما غیر طبیعی است حتما به پزشک مراجعه کنید. خونریزی شدید، نامنظم و غیر طبیعی علائم اولیه پیشرفت تومور فیبروئید، adenomyosis (بیماری که در آن پوشش داخلی رحم به ماهیچه های کوچک دیواره رحم تقسیم می شود) و پریاختگی (بیماری که در آن اندام و بافت ها به شکل عجیبی رشد می کنند و مرحله اولیه سرطان است) است.

اگر در رحم احساس درد می کنید با پزشک صحبت کنید. تقریبا 50% خانم ها تحت تاثیر تومورها قرار می گیرند که باعث خونریزی و درد زیادی می شود. رشد فیبروم در رحم در تمام سنین اتفاق می افتد اما در سن 30 تا 40 سالگی بیشتر دیده می شود. اگر سابقه خانوادگی در زمینه فیبروم داشته باشید، احتمال ابتلا به آن بسیار زیاد می شود. اما قابل درمان و خارج شدن است.

تغییرات دیگر رحم در هنگام بارداری:

هنگامی که باردار می شوید، اندازه رحم تغییرات زیادی می کند. علاوه بر تغییر اندازه رحم، تغییرات دیگری نیز در رحم دیده می شود. 

1- رشد کیسه زرده

کیسه زرده ساختاری کوچک است که پس از بارور شدن تخمک تشکیل می شود. کیسه زرده یک لایه محافظ دور نطفه ایجاد می کند و هورمون پروژسترون ترشح می کند. پروژسترون مهم ترین هورمون در بارداری است. جسم زرد به رشد پوشش دیواره های رحم نیز کمک می کند.

2- تشکیل جفت

رحم به تشکیل جفت کمک می کند. جفت برای حمایت، تغذیه و اکسیژن رسانی جنین عضوی حیاتی است. جفت هورمون های استروژن و پروژسترون تولید می کند. این هورمون ها به تغییر اندازه و مکان رحم کمک می کنند.

3- بزرگ شدن رگ های خونی

پس از گذشت یک ماه از بارداری، رگ های خونی موجود در پوشش رحم بزرگ می شوند. این کار باعث ضخیم تر شدن پوشش رحم و حفاظت بیشتر از جنین می شود. این رگ ها به تغذیه جنین و رشد و تکامل آن کمک می کنند.

4- نرم شدن دهانه رحم

در حدود 4 هفتگی، بافت و رنگ دهانه رحم شروع به تغییر می کند. همچنین در هفته پنجم بارداری، پس از لقاح تخمک، دهانه رحم پوششی مخاطی ایجاد میکند. این پوشش مخاطی به حفظ رحم سر جای خودش و محفوظ نگه داشتن آن از آلودگی های خارجی کمک می کند.

5- تغییر در حلقه پایینی

با رشد جنین و بزرگ تر شدن رحم، رحم شروع به حرکت به خارج از منطقه لگن می کند. در هفته 12 بارداری، شما بالای رحم را حس می کنید. در هفته 24 بارداری، ماهیچه های myometrium شروع به کشیده شدن به سمت بالا می کنند. این کار باعث ضخیم تر شدن قسمت بالایی رحم می شود. لایه های ماهیچه ای نازک تری که باقی می مانند، حلقه پایینی نامیده می شوند.

حلقه پایینی قسمتی است که به جدا نگه داشتن دهانه رحم و حلقه بالایی کمک می کند. حلقه پایینی در انتهای بارداری در هنگام درد زایمان به باز شدن دهانه رحم کمک می کند.  ماهیچه های حلقه پایینی حدود یک سوم رحم را تشکیل می دهند. این ماهیچه ها لایه ای ضعیف هستند و نسبت به قسمت بالایی رحم مقدار کمتری از خون را تامین می کنند. بنابراین اگر قرار باشد زایمان سزارین انجام دهید، عمل جراحی بر روی حلقه بالایی انجام نمی شود.

برش و شکاف برای خروج جنین از شکم در طول زایمان سزارین بر روی حلقه پایینی انجام می شود. پزشک دقیقا شکافی بر روی خط مو ایجاد می کند؛ در این منطقه جریان خون نسبت به حلقه بالایی بسیار کمتر است. بنابراین از خونریزی شدید جلوگیری می شود.

6- تغییر در رباط ها

با گذشت زمان و رسیدن به مراحل انتهایی بارداری، رحم شروع به حرکت به سمت راست بدن می کند. در این زمان، رباط های مختلف به نگهداری رحم سر جای خودش کمک می کنند. رباط ها به حمایت رحم می پردازند و آن را ثابت نگه می دارند و به جنین نیز کمک می کنند در داخل رحم حرکت کند.

در این مرحله، رباط ها کشش زیادی را تحمل می کنند که باعث ناراحتی و ایجاد درد در شکم می شود.  نوع درد در این مرحله درد رباطی است. نگران نباشید زیرا این درد یکی از دردهای کاملا طبیعی بارداری است. این درد را با درد زایمان اشتباه نگیرید. معمولا این دردها با فاصله و به مدت چند ثانیه می باشد. اگر حرکت ناگهانی مانند عطسه یا سرفه انجام دهید، درد بسیار شدیدی احساس می کنید.

سخن آخر

همان طور که ملاحظه کردید تغییرات زیادی در طول بارداری از اندازه رحم گرفته تا سایر عوامل در رحم اتفاق می افتد. لطفا نگران نباشید بیشتر این تغییرات در بارداری طبیعی است و رحم پس از زایمان به اندازه و شکل طبیعی خود بر می گردد. منتها شما باید تقریبا در سه ماهه آخر دردهای ناشی از این تغییرات را نیز تحمل کنید. سعی کنید به اندازه کافی استراحت کرده و با یک رژیم غذایی مناسب و ورزش سبک مثل پیاده روی این دردها را به حداقل برسانید.