تست نیفتی (NIPT) یا آزمایش سل فری

در خیلی از موارد غربالگری مرحله اول مثبت میشود، پزشک آزمایش NIPT را تجویز میکند. اما این تست به چه معناست؟ آیا واجب است انجام شود؟چه مراحلی دارد و چه اختلالات کروموزومی را مشخص میکند؟ در این مقاله مروری کامل بر آزمایش نیفتی داریم:

تست NIPT یا (Cell free) چیست؟

یکی دیگر از تست های تشخیصی که به تازگی وارد آزمایشگاه ها شده است، تست NIPT یا سل فری است. آزمایش نیفتی یک برند از تست NIPT است که اولین بار در هنگ کنگ انجام شده است.  در حال حاضر در ارزیابی های پره ناتال امکان استفاده از این آزمایش جهت  تشخیص سندرم داون و سایر آنوپلوئیدی ها چون  سندرم ادوارد، سندرم پاتو و سندرم ترنر فراهم شده است. اگر چه  قبل از اینکه این تست به سازمان بهداشت جهانی (NHS)  معرفی شود، نیاز به  تحقیقات و ارزیابی بیشتر می باشد ولی این تست در آزمایشگاه های خصوصی در دسترس می باشد.  این راهنما حقایق کلیدی را که بیماران و متخصصان بهداشت در مورد آزمایش NIPT جهت غربالگری سندرم دوان و سایر ناهنجاری ها باید بدانند را پوشش می دهد.

چگونه آزمایش سل فری، سندرم داون را تشخیص می دهد؟

- افراد به طور معمول 23 سلول کروموزوم در هر سلول دارند. هر کروموزوم از یک کویل DNA ساخته شده است که حاوی ژن های ما است. این کروموزوم ها دستورالعمل هایی  به بدن ما اعلام می کند که چگونه کار کند. سندرم داون زمانی اتفاق می افتد که یک نفر کپی اضافی از کروموزوم 21 داشته باشد. داشتن این اطلاعات ژنتیکی اضافی باعث می شود ویژگی های جسمی و روانی افراد مبتلا به سندرم داون تعیین شود.

- تستNIPT برای سندرم داون با تجزیه و تحلیل قطعات DNA موجود در پلاسمای مادر که منشا جنینی دارد،  در دوران بارداری عمل می کند. این به عنوان DNA بدون سلول (Cell free DNA) شناخته می شود. بیشتر این DNA بدون سلول از مادر (DNA سلول آزاد مادر) می آید، اما حدود 10 تا 20 درصد از نوزاد (DNA سلول آزاد جنین) می آید.

- هر كروموزوم داراي دنباله اي از DNA است كه خاصيت آن كروموزوم خاص را دارد. بنابراین، با تجزیه و تحلیل و شمارش تمام توالی های DNA که به هر یک از کروموزوم های خاص پیوند دارند، کل کروموزوم 21 در خون مادر می تواند با مقدار کروموزوم های دیگر مقایسه شود. اگر کودک دارای سندرم داون باشد، توالی های کمی به کروموزوم 21 اشاره می کند، که نشان می دهد کروموزوم 21 بیشتری از حالت طبیعی موجود است. این آزمایش باعث می شود در بارداری هایی که در آن جنین احتمال سندرم داون دارد، پیش بینی راحت تر فراهم شود.

- DNA سلول آزاد جنین (cffDNA) از جفت می آید. این اولین بار در حدود هفته چهارم بارداری تا هفته پنجم بارداری قابل تشخیص است اما در بیشتر موارد توصیه می شود تست سندرم داون در هفته دهم بارداری  که تعداد مناسب از DNA موجود باشد، انجام شود.

- cffDNA از گردش خون مادر در ساعت اول پس از تولد پاک می شود و بنابراین می دانیم که خاص بارداری فعلی زن است. با این حال، مهم است به یاد داشته باشید که آزمایش NIPT برای سندرم داون بر روی DNA سلولی نوزاد و مادر انجام می شود.

آیا آزمایشNIPT با غربالگری اول و دوم متفاوت است؟

اگرچه هر دو آزمایش شامل یک نمونه از خون مادر است، آزمایش NIPT  به تجزیه DNA سلول آزاد جنینی در خون مادر می پردازد، در حالی که آزمایش دوگانه و NT  (غربالگری مرحله اول) و چهارگانه (غربالگری مرحله دوم بارداری)  سطح هورمون های مادری را تجزیه و تحلیل می کند. با دقت بیش از 98٪، NIPT دقیق تر از تست ترکیبی سه ماهه اول ( این مقاله را بخوانید: آزمایش، تفسیر و هزینه غربالگری سه ماهه اول بارداری)  یا آزمون چهارگانه سه ماهه دوم برای برآورد احتمال یا خطر ابتلای کودک به سندرم داون است.

NIPT دقیق تر از غربالگری مرحله اول یا چهارگانه برای برآورد خطر سندرم داون است.

چه نتیجه ای می توان از آزمایش NIPT (برند نیفتی) برای سندرم داون دریافت کرد؟

سه نتیجه ممکن از آزمایش سل فری برای سندرم داون وجود دارد:

• مثبت: احتمالا جنین مبتلا به سندرم دوان است ولی برای تأیید نیاز به یک آزمایش تهاجمی که مستقیما خود جنین را ارزیابی می کند مانند آمنیوسنتز نیاز دارد.
• منفی: بسیار بعید است جنین مبتلا به سندرم داون باشد.
• غيرقابل ارزیابی: نتايج غيرقابل ارزیابی در 4٪ موارد اتفاق مي افتد. این معمولا به این دلیل است که نسبت DNA جنین موجود در نمونه به اندازه کافی نیست تا نتیجه دقیق ارائه شود. سل فری در  این موارد دوباره تکرار شده به این دلیل که با افزایش سن حاملگی سطح Cffdna افزایش یابد.

تست NIPT حدود 98٪ از همه نوزادان با سندرم های داون، ادواردز و پاتاو را تشخیص می دهد.

چرا نتایج آزمایش نیفتی صد درصد دقیق نیستند؟

دکتر ندا کاظمی، متخصص زنان و زایمان، در مورد نتایج آزمایش سل فری می گویند: هر دو نتیجه مثبت و منفی ممکن است به دلایل زیر غلط باشد:

مثبت کاذب

این مورد در حدود 0.3٪ موارد (یا 1 در 300) رخ می دهد. علل احتمالی نتایج مثبت کاذب عبارتند از:

1- گاهی موارد در ابتدای بارداری، حاملگی ها چندقلو می باشد که تنها به مرور زمان ناپدید می شوند. ولی از آنجا که DNA در این آزمایش منشا جنینی دارد بعد از ناپدید شدن جنین، جفت ممکن است همچنان DNA آزاد کند، لذا توجه به این مورد لازم است و لازم است برای تشخیص اینگونه موارد بیمار دارای سونوگرافی اوایل بارداری باشد که در صورت بروز این موارد تشخیص داده شده و این موارد در نظر گرفته شود. 

2- گاهی موارد اختلالات و جهش هایی در جفت جنین بدون اینکه در خود جنین رخ دهد، اتفاق می افتد. این جهش ها باعث دوگانگی یا مشکلات جفتی می باشد، یعنی اینکه ناهنجاری کروموزومی مربوط به جفت است نه جنین و از آنجا که DNA تحلیل شده در این روش منشا جنینی دارد، این باعث ایجاد مثبت کاذب میشود که این مورد را در ارزیابی مثبت میتوان در نظر داشت که ابتلای واقعی جنین به این موارد با آمنیوسنتز تشخیص داده میشود. 

3- گاهی موارد هم به دلیل اینکه DNA ارزیابی شده مربوط به جنین و مادر همزمان می باشد. در بعضی از ناهنجاری که تعداد DNA کم است، اختلاف گزارش شده می تواند مربوط به مادر باشد نه جنین.

منفی کاذب

 نیفتی بیش از 98 مورد در 100 کودک مبتلا به سندرم های داون، ادواردز و پاتاو را تشخیص می دهد. علل احتمالی نتایج منفی کاذب عبارتند از:

1- نسبت DNA جنین موجود در خون خیلی کم است. که این میتواند به علت سن کم بارداری یا بالا بودن وزن و BMI مادر باشد. لذا برای تائید سن بارداری نیاز به سونوگرافی قبل از آزمون می باشد. 

2- همانطور که گفته شد در بعضی موارد جهش هایی در جفت به وجود می آید که باعث بوجود آمدن سلول هایی در جفت میشود که ممکن است با جنین متفاوت باشد و از آنجایی که منشا DNA جفت می باشد لذا در مواردی می تواند، جنین دارای ناهنجاری باشد ولی به دلیل این جهش ها جفت می تواند نرمال باشد و لذا جنین ناهنجار نرمال گزارش میشود.

مشکلات تکنیکال و فنی

آزمایش NIPT برای دیگر ناهنجاری ها

تست برند نیفتی همچنین برای بیماری های کروموزومی نادرتر استفاده می شود:

سندرم ادوارد (تریزومی 18)

• کپی اضافی از کروموزوم 18 موجود است.
• سطح کروموزوم 18 بالا می رود لذا نشان می دهد کودک دارای سندرم ادوارد است.
• میزان تشخیص سندرم ادوارد دقیقا همانند سندرم داون (> 98٪) است.

سندرم پاتو (تریزومی 13)

• یک کپی اضافی از کروموزوم 13 وجود دارد.
• سطح کروموزوم 13 بالا می رود لذا  نشان می دهد کودک دارای سندرم پاتاو است.
• میزان تشخیص سندرم پاتاو دقیقا همانند سندرم داون است.

سندرم ترنر

• فقط یک نسخه از کروموزوم X در نوزاد مونث وجود دارد.
• NIPT سطح کاهش یافته توالی کروموزوم X و بدون توالی کروموزوم Y را تشخیص می دهد، که نشان می دهد کودک سندرم ترنر دارد.
• تشخیص سندرم ترنر مانند دیگر آنوپلوئیدی می باشد.