استفراغ شدید حاملگی یا هیپرامزیس گراویداروم (HG) یک عارضه بارداری است که با حالت تهوع، استفراغ، کاهش وزن و احتمالاً کم آبی در این دوران، خود را نشان می دهد. احساس ضعف نیز ممکن است یکی از علائم این عارضه باشد. درواقع این بیماری شدیدتر از بیماری صبحگاهی است که در میان خانم های باردار رواج دارد. علائم آن اغلب پس از هفته بیستم بارداری بهتر می شوند اما ممکن است در کل دوره بارداری ادامه داشته باشند.
استفراغ شدید حاملگی چیست؟
در حالی که استفراغ در دوران بارداری از اوایل 2000 سال قبل از میلاد امری شایع در میان زنان باردار بوده است، اولین توصیف پزشکی واضح HG در سال 1852 توسط پل آنتوان دوبوئیس انجام شد. تخمین زده می شود که 0.3 الی 2 درصد زنان باردار را تحت تأثیر قرار می دهد. اگرچه این بیماری قبلاً به عنوان یکی از علل شایع مرگ در بارداری شناخته می شد، اما با درمان مناسب اکنون این امر بسیار نادر است. خطر ابتلا به سقط در افراد مبتلا نیز پایین است اما احتمال زایمان زودرس وجود دارد.
استفراغ یک بیماری شایع در زنان حامله است که حدود 50٪ از زنان باردار را درگیر می کند و 25% نیز دچار حالت تهوع می شوند. با این حال، بروز HG در میان خانم های باردار محدود است و نهایتا 3 درصد خانم های باردار را در گیر می کند. عواملی مانند عفونت با هلیکوباکتر پیلوری، افزایش تولید هورمون تیروئید، سن پایین، شاخص توده بدنی کم قبل از بارداری، بارداری چند قلویی، حاملگی مولار و سابقه قبلی ابتلا به این بیماری نیز می توانند منجر به پیشرفت HG در بارداری جدید شوند.
دلایل ابتلا به استفراغ شدید حاملگی
دلایل دقیق این بیماری هنوز ناشناخته است؛ اما عوامل افزایش خطر ابتلا به آن شامل بارداری اول، بارداری چند قلویی، چاقی، سابقه HG قبلی یا خانوادگی، اختلال تروفوبلاستیک و سابقه اختلالات خوردن است.
البته نظریه های زیادی در مورد علت HG وجود دارد، اما علت اصلی ایجاد آن همچنان بحث برانگیز است. تصور می شود که HG به دلیل ترکیبی از عوامل اتفاق می افتد که ممکن است در زنان متفاوت باشد و بیشتر دلیل ژنتیکی دارد. در نتیجه زنانی که مثلا مادرانشان در بارداری دچار این بیماری شده اند بیشتر در معرض آن هستند.
یک عامل احتمالی نیز واکنش نامطلوب بدن مادر به تغییرات هورمونی بارداری، به ویژه افزایش سطح بتا گنادوتروپین جفتی انسانی (β-hCG) است. در واقع استفراغ شدید حاملگی اغلب در سه ماهه اول بارداری (اغلب در حدود 8-12 هفته بارداری) مشاهده می شود، زیرا سطح β-hCG در آن زمان در بالاترین مقدار خود است و پس از آن کاهش می یابد. یکی دیگر از دلایل احتمالی HG نیز افزایش سطح استروژن در مادران است که در برخی افراد به دلیل کاهش تحرک روده و تخلیه معده منجر به حالت تهوع و یا استفراغ شدید می شود.
علائم و نشانه های استفراغ شدید حاملگی
وقتی استفراغ شدید باشد و اصطلاحا به استفراغ شدید حاملگی مبتلا شوید، برخی از موارد زیر را به عنوان علائم این بیماری تجربه می کنید:
- کاهش 5٪ یا بیشتر از وزن بدن
- کمبود آب بدن، ایجاد کتوز و یبوست
- اختلالات تغذیه ای، مانند کمبود ویتامین تیامین یا B1، کمبود ویتامین پیریدوکسین یا B6 و کمبود ویتامین کوبالامین یا B12
- عدم تعادل متابولیک مانند کتواسیدوز متابولیک یا تیروتوکسیکوز که اختلالی در نحوه سوخت و ساز بدن هستند.
- استرس جسمی و عاطفی
- مشکل در انجام فعالیت های روزمره زندگی
این علائم می توانند با گرسنگی، خستگی، کمبود ویتامین های مورد نیاز در بارداری (به ویژه آن هایی که حاوی آهن هستند) و نامناسب بودن رژیم غذایی تشدید شوند. بسیاری از زنان مبتلا به HG به بوی محیط خود بسیار حساس می باشند؛ بنابراین، برخی بوها نیز ممکن است علائم را تشدید کنند. ترشح بزاق زیاد که به آن سیالوره گراویداروم (sialorrhea gravidarum) نیز گفته می شود، علامت دیگری است که در برخی از زنان مبتلا به این بیماری مشاهده خواهد شد.
Hyperemesis gravidarum در سه ماهه اول بارداری اتفاق می افتد و در کل روز ادامه دارد. در حالی که در بیشتر خانم ها تقریباً در ابتدای سه ماهه دوم علائم بیماری صبحگاهی کاهش می یابند، برخی از مبتلایان به HG علائم شدیدی را تا زمانی که کودک خود را به دنیا بیاورند و حتی گاهی اوقات تا بعد از زایمان تجربه می کنند.
نحوه تشخیص استفراغ شدید حاملگی
تشخیص معمولاً براساس علائم و نشانه های مشاهده شده انجام می شود. HG از نظر فنی بیش از سه بار استفراغ در روز تعریف شده است به طوری كه كاهش وزن 5٪ یا سه كیلوگرم اتفاق افتاده و كتون ها در ادرار وجود داشته باشند. این بیماری یک حالت محرومیت محسوب می شود و می تواند با مشکلات جدی در مادر یا کودک مانند انسفالوپاتی ورنیکه، انعقاد خون و نوروپاتی محیطی همراه باشد.
با این حال سایر علل احتمالی ایجاد این علائم از جمله عفونت دستگاه ادراری و تیروئید بیش از حد فعال نیز باید بررسی شوند.
نحوه درمان استفراغ شدید حاملگی
درمان این بیماری شامل نوشیدن مایعات فراوان و پیروی از یک رژیم غذایی متعادل طبق دستور پزشک است. پیشنهاد می شود در این شرایط از نوشیدنی های جایگزین کننده الکترولیت ها، تیامین و رژیم پروتئین دار بیشتر استفاده شود. برخی از زنان نیز به مایعات داخل وریدی و بستری شدن در بیمارستان نیاز دارند. در صورت نیاز به دارو نیز معمولا پیریدوکسین یا متوکلوپرامید تجویز می شود. اگر درمان با این داروها نتیجه ندهد ممکن است از پروکلرپرازین، دیمن هیدرینات، اندانسترون (با نام تجاری Zofran یا دمیترون به فروش برسد) یا کورتیکواستروئیدها هم برای این بیماران استفاده گردد. گاهی نیز روان درمانی می تواند نتایج را بهبود بخشد.
Jennifer Wu, M.D., F.A.C.O.G. Morning Sickness and Nausea During Pregnancy. on January 21, 2020
