دیابت حاملگی و راه های پیشگیری و درمان آن

ديابت حاملگي (دیابت ملیتوس یاGDM) ديابتي است كه براي اولين بار در بارداری و به دلایل مختلف ایجاد می شود. ديابت به اين معناست كه قند خون شما از حد معمولي بالاتر رفته است. با اینکه بدن از گلوکز  برای تولید انرژي استفاده مي كند، اما افزایش بیش از حد قند خون در بدن مي تواند مضر باشد و حتی برای جنین هم خطرناک است. تغييرات هورموني و وزن گيري بخشي از يك حاملگي سالم است. اما هر دوي اين موارد باعث اختلال در میزان ترشح انسولین می شوند.

در این مقاله می خواهیم به طور کامل در مورد دیابت بارداری، علائم، روش های تشخیص، عوارض، روش های درمانی، روش های پیشگیری و رژیم غذایی مناسب برای دیابت بارداری صحبت کنیم و نگرانی های شما را در مورد این بیماری برطرف نماییم. 

میزان احتمال ابتلا به دیابت بارداری

دیابت بارداری برای همه افراد باردار اتفاق نمی افتد، اما معمولا متخصص زنان علائم آن را بررسی می کند و در صورت نیاز برای شما آزمایش تجویز می کند. در اوایل بارداری نیز اگر علائم خطر دیابت نوع 2 را داشته باشید، تست قند خون در همان ابتدا برایتان انجام می شود. این علائم عبارتند از:

• اضافه وزن 
•  فشار خون بالا
•  سطح پایین کلسترول خوب (HDL)  در خون 
•  سطح بالایی از تری گلیسیرید در خون 
• سابقه خانوادگی دیابت
• سابقه قبلی GDM، علائم مقاومت به انسولین
•  سابقه زایمان یک نوزاد که بیش از 4 کیلوگرم وزن دارد.

اگر هرکدام از این موارد را در خود مشاهده یا تجربه کرده اید باید آزمایشات مربوط به دیابت بارداری را انجام دهید.

علائم دیابت بارداری چیست؟

در صورت عدم وجود سوابق گقته شده در قسمت قبلی احتمال مبتلا شدن به دیابت بارداری با مشاهده علائم و نشانه های زیر قابل تشخیص است:

•  قند در ادرار 
•  تشنگی غیرعادی
• تکرر ادرار
• خستگی بیش از اندازه
• حالت تهوع غیر طبیعی
•  عفونت های مکرر واژن، مثانه و پوست
• تاری دید

نحوه تشخیص ديابت بارداری

اگر سابقه دیابت ندارید و سطح قند خون شما در ابتدای بارداری نرمال بوده است، پزشک در هفته 24 تا 28 بارداری آزمایش GDM را برای بررسی علائم مقاومت به انسولین انجام خواهد داد. بسته به شرایط بارداری شما تست تحمل گلوکز خوراکی سه مرحله ای یا چند مرحله ای برایتان انجام می شود.

تست تحمل گلوکز خوراکی سه مرحله ای:

برای انجام این آزمایش باید ناشتا باشید. پس از آزمایش خون اولیه، باید یک محلول حاوی 75 گرم کربوهیدرات را بنوشید. سپس بعد از یک ساعت و بعد از دو ساعت دوباره میزان قند خون را آزمایش می کنند. اگر مقدار قند خون شما به صورت زیر باشد، به احتمال زیاد مبتلا به دیابت بارداری هستید:

• سطح قند خون ناشتا بیش از 92 میلی گرم در دسی لیتر یا برابر آن 
•  سطح قند خون یک ساعت بعد از خوردن محلول کربوهیدرات 180 میلی گرم / دسی لیتر 
•  سطح قند خون دو ساعت بعد از خوردن محلول کربوهیدرات 153 میلی گرم / دسی لیتر 

تست تحمل گلوکز چند مرحله‌ای ( ogtt): 

در تست ogtt، ابتدا قند ناشتا، سپس، بعد از خوردن 100 گرم گلوکز خوراکی، قند خون بعد از 1 ، 2 و 3 ساعت یعنی سه مرتبه چک می شود، اگر قند خون شما مطابق زیر باشد احتمالا دچار دیابت بارداری هستید:

•  سطح قند خون ناشتا بیش از 95 میلیگرم در دسی لیتر یا 105 میلی گرم در دسی لیتر 
•  سطح قند خون یک ساعت بعد از خوردن گلوکز 180 میلی گرم / دسی لیتر یا 190 میلی گرم / دسی لیتر 
•  سطح قند خون دو ساعت بعد از خوردن گلوکز  155 میلیگرم در دسی لیتر یا 165 میلی گرم در دسی لیتر 
•  سطح قند خون سه ساعت بعد از خوردن گلوکز  140 میلیگرم در دسی لیتر یا 145 میلی گرم در دسی لیتر 

ديابت حاملگي چه تاثیری بر جنين دارد؟

دیابت چه در دوران عادی و چه دردوران بارداری می تواند برای همه افراد خطرناک باشد. اما در دوران بارداری ما مسئولیت جنین را نیز به عهده داریم. بنابراین اگر به این موضوع اهمیت ندهیم و آن را کنترل نکنیم، مشکلات زیر برای جنین ما به وجود می آید:

• ماکروزومی (اندازه جنین به طور قابل توجهی بزرگتر از حد طبیعی می شود). اين مسئله مي تواند زايمان را براي جنين و مادر مشكل تر و خطرناك تر كند. 
• قند خون پايين بلافاصله پس از تولد نوزاد
•  مشكلات تنفسي برای جنین
• دیابت نوع 2 در آینده
• زایمان زودرس
•   ناهنجاري هاي مادرزادي 

پس از انجام آزمایشات دیابت بارداری و مثبت شدن تست ها برای جلوگیری از تاثیر دیابت و ایجاد خطرات احتمالی، پزشک آزمایشات زیر را برای بررسی سلامت جنین تجویز می کند:

•  سونو گرافي براي آنكه ببينند جنين چگونه رشد مي كند. 
• شمارش زمان بين حركات جنين یا آزمايشات خاص براي آنكه از وضعيت فعاليت جنين مطلع شود . 

عوارض ديابت بارداری

دیابت بارداری می تواند عوارض خطرناکی را برای مادر و جنین ایجاد کند. مهم ترین خطرات و عوارض دیابت بارداری عبارتند از:

• افزایش خطر فشار خون بالا  در طي حاملگي  
• افزایش خطر درشت بودن جنين و نياز به سزارين. 
•   افزايش يا كاهش ناگهاني قند خون مادر 
• خطرات عفونت هاي ادراري و تنفسي 

خوشبختانه پس از زایمان دیابت بارداری ازبین می‌رود. اما در صورت عدم رعایت رژیم غذایی مناسب یا نداشتن وزن ایده ال امکان ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده وجود دارد. 

نحوه درمان ديابت حاملگي

درمان ديابت حاملگي به معناي انجام کامل دستورالعمل های پزشکتان در جهت حفظ  و کنترل سطح قند خونتان در این دوره حساس است. پزشک با توجه به وضعیت شما و میزان قند خونتان به شما کمک می کند تا با برنامه های زیر آن را کنترل کرده و درمان شوید:

1- رژیم غذایی مناسب در دیابت بارداری

در صورت ابتلا به دیابت بارداری در کنار متخصص زنان شما باید تحت نظر یک متخصص تغذیه، برای داشتن رژیم دیابت بارداری قرار بگیرید. این کار باعث حفظ سلامت شما و جنینتان می شود و باید آن را جدی بگیرید. در این برنامه میزان غذایی که باید استفاده کنید، ساعات خوردن غذا و نوع غذایی که نیاز دارید مشخص می شود. اما بصورت عمومی در رژیم های دیابت بارداری باید موارد زیر رعایت شود:

1. محدود كردن شيريني جات 
2. خوردن سه وعده غذاي كامل و يك تا 3 ميان وعده در طي روز 
3. مراقبت از اينكه كي و چه ميزان غذاي پر كربوهيدرات مثل برنج، نان، سیب زمینی و ماکارونی و یا مواد قندی مصرف مي كنيد. برنامه غذايي به شما خواهد گفت باید چقدر کربوهیدرات در هر وعده غذایی خود مصرف کنید.
4. در غذاي خود فيبرها را به شكل ميوه ها، سبزيجات، غلات و نان وارد كنيد. 

برای داشتن یک رژیم مناسب تر می توانید از راهنمایی های متخصصین اوما که در زیرآمده است نیز کمک بگیرید:

1- نظارت بر مصرف کربوهیدرات:

خوردن کربوهیدرات های پیچیده به جای کربوهیدرات ساده توصیه می شود. وعده های غذایی و تنقلات حاوی کربوهیدرات ها به طور یکنواخت در طول روز می تواند به جلوگیری از افزایش قند خون کمک کند. انجمن دیابت آمریکا توصیه می کند که زنان مبتلا به دیابت حاملگی باید سه وعده غذایی کوچک و متوسط و دو تا چهار میان وعده سالم در روز بخورند. در مصرف کربوهیدرات در دیابت بارداری باید به نکات زیر توجه کنید:

•  اجتناب از مصرف کربوهیدرات بیش از حد در یک زمان
•  مصرف کربوهیدرات های پیچیده دارای فیبر زیاد 
•  ترکیب کربوهیدرات با پروتئین یا چربی سالم
•  فراموش نکردن وعده غذایی
•  خوردن صبحانه با کربوهیدرات غنی از پروتئین و فیبر

 خوردن غذاهایی با شاخص گلیسمی پایین (شاخص گلیسمی یک معیار برای اندازه گیری میزان کربوهیدرات آزاد شده در بدن پس از مصرف غذا می باشد.)  غذاهایی با شاخص گلیسمی پایین عبارتند از:

•  نان و غلات کامل
•  سبزیجات غیر نشاسته ای
•  برخی از سبزیجات نشاسته ای مانند نخود و هویج
•  بعضی از میوه ها مانند سیب، پرتقال، گریپ فروت، هلو و گلابی
• لوبیا
• عدس
•  نخود

2- خوردن پروتئین بیشتر

خوردن پروتئین همراه با کربوهیدرات ها، یا انتخاب کربوهیدرات هایی که پروتئین در آن ها وجود دارند، به تعادل قند خون کمک می کنند. زنان مبتلا به دیابت حاملگی باید سعی کنند غذاهای غنی از پروتئین مصرف کنند. این غذاها عبارتند از:

•  ماهی، مرغ و بوقلمون
•  تخم مرغ
• لوبیا
• آجیل
• حبوبات

3- انتخاب چربی های اشباع نشده در رژیم غذایی

چربی های غیر اشباع نیز بخشی از هر رژیم سالم چه در دوران بارداری و چه در دوران عادی هستند. نمونه هایی از غذاهای دارای چربی های اشباع شده عبارتند از:

• روغن زیتون
• روغن بادام زمینی
•  آووکادو
•  بیشتر آجیل و دانه ها
• ماهی سالمون
•  ساردین 
• ماهی تن

4- اجتناب از غذاهای افزایش دهنده قند خون

شما باید برای کنترل بهتر سطح قند خونتان از خوردن غذاهایی که قند خون را افزایش می دهند پرهیز کنید. از جمله:

 اجتناب از غذاهای شیرین

اجتناب از مواد غذایی و نوشیدنی های شیرین برای کاهش خطر دیابت حاملگی توصیه می شود. سطح قند خون با خوردن غذاهای شیرین، مخصوصا آن هایی که فراوری شده اند، افزایش می یابد. این مواد خوراکی عبارتند از:

• کیک ها
• بیسکوییت
•  انواع شیرینی ها
•  پودینگ
• جوش شیرین
•  آب میوه با قند اضافی

 اجتناب از خوردن غذاهای سرشار از نشاسته

غذاهای نشاسته ای دارای کربوهیدرات بالا هستند و تأثیر بیشتری برافزایش قند خون دارند، باید میزان مصرف آن ها را کم کنید. این غذاها عبارتند از:

• سیب زمینی سفید
• نان سفید
• برنج سفید
•  پاستا و انواع ماکارونی

 اجتناب از قندهای مخفی و کربوهیدرات ها

برخی از غذاها به وضوح منبع شکر یا کربوهیدرات نیستند، اما هنوز هم حاوی مقادیر بالایی از انواع قندها هستند و سطح قند خون را افزایش می دهند. نمونه هایی از این موارد عبارتند از:

• غذاهای بسیار فراوری شده
•  برخی از چاشنی ها، مانند سس ها و دسرها
•  فست فود
•  الکل

  فعاليت بدني برای درمان دیابت بارداری

فعاليت بدني مانند پياده روي و شنا( ورزش های سبک)، مي تواند به شما كمك كند، كه سطح قند خون خود را کنترل کنید. 

مصرف انسولین در بارداری

بعضي زناني كه مبتلا به ديابت حاملگي شدید هستند، علاوه بر برنامه غذايي و فعاليت بدني نياز به انسولين نیز دارند. این انسولین علاوه بر عملکرد روی بدن شما از طریق خونتان به جنین نیز می رسد. نحوه تزریق انسولین بسیار آسان است و پزشک یا ماما، این کار را به شما آموزش می دهد.

نحوه پیشگیری از دیابت بارداری

كارهاي زيادي مي توانيد براي پيشگيري از ديابت بارداری انجام دهيد. تاثیرگذارترین روش های پیشگیری از دیابت بارداری عبارتند از:

-  به يك وزن معقول برسید و آن را حفظ كنيد. نگران این موضوع نباشید که در یک مدت کوتاه نمی توانید همه اضافه وزن خود را کاهش دهید، زیرا کاهش چند درصدی اضافه وزنتان هم تاثیر بسیار زیادی در جلوگیری از دیابت بارداری دارد. مثلا فردی که 90 کیلو گرم است اگر بتواند خود را به 85 کیلو گرم برساند، باز هم خطر ابتلا به دیابت بارداری را به میزان زیادی کاهش داده است.

- بهترین روش برای رسیدن به وزن مناسب داشتن فعالیت ورزشی بصورت مداوم و روزانه است. 

- باید رژیم مناسبی را برای تغذیه خود در نظر بگیرید. غلات، ميوه و سبزي بيشتري بخوريد. چربي و كالري را كم كنيد. 

بررسی بیماری دیابت پس از زایمان

پس از زایمان دیابت بارداری برطرف می شود اما بهتر است شش هفته بعد از تولد نوزادتان بازهم  قند خون را بررسی کنید. بلافاصله بعد از تولد نیز باید کارهایی را برای کنترل قند خون نوزادتان انجام دهید. این کارها شامل موارد زیر هستند:

•  دو تا چهار ساعت پس از تولد نوزاد، میزان گلوکز خون بررسی می شود. نوزاد را پس از تولد (در عرض 30 دقیقه) شیر دهید تا میزان قند خون او در سطح ایمنی بماند.
•  اگر گلوکز خون نوزاد کنترل نشود، ممکن است نیاز به مراقبت بیشتری داشته باشید.
• برای افزایش قند خون، ممکن است قطره ای به نوزاد داده شود.

سوالات متداول درباره دیابت بارداری بعد از زایمان

1- بعد از تولد نوزادم، چطور مي توانم بدانم كه آيا ديابتم برطرف شده يا نه؟

6 تا 12 هفته پس از تولد نوزادتان باید يك آزمايش قند خون انجام دهيد تا ببينيد آيا هنوز ديابت داريد یا خیر؟ در اكثر زنان ديابت حاملگي پس از زایمان پايان مي يابد. به هر حال شما در خطر ديابت حاملگي در نوبت هاي حاملگي  بعدي يا ابتلا به ديابت نوع 2 در آينده هستيد. اگر حتی قند خون شما پس از زایمان نیز بالا باشد، خوشبختانه می توانید با خیال راحت به کودک دلبند خود شیر دهید.

2- آیا کودک می تواند از مادر دیابت بگیرد؟

 دیابت می تواند در دوران بارداری، در زمان تولد و بعد از تولد، کودک و مادر را تحت تاثیر قرار دهد. نوزادانی که  مادرانشان دچار دیابت بارداری شده اند اغلب بزرگتر از نوزادان دیگر هستند. این باعث می شود که تولد طبیعی دشوارتر شود. این مسئله می تواند خطر ابتلا به آسیب های عصبی و سایر ضایعات در طول زایمان را برای جنین افزایش دهد. خطر انتقال دیابت پایین است اما در آینده بدن نوزاد می تواند مستعد دیابت باشد.

3- آیا دیابت بارداری ژنتیکی است؟

دیابت بارداری دلایل مختلفی دارد. پزشکان به این نتیجه رسیدند که مشکلات ژنتیکی، مسائل زیست محیطی (مانند چاقی قبل از بارداری) و یا عوامل رفتاری (مانند رژیم غذایی و عادات ورزشی) همگی می توانند باعث دیابت بارداری شوند.

4- آیا دیابت بارداری خطرناک  است؟

 دیابت بارداری می تواند به کودک شما آسیب برساند. دیابت بارداری باعث می شود پانکراس شما بیش از حد برای تولید انسولین کار کند، اما انسولین میزان قند خون شما را پایین نمی آورد. اگر درمان نشوید، دیابت بارداری می تواند برای شما و نوزاد شما خطرات جدی داشته باشد که در متن مقاله به طور کامل توضیح داده شد.

حرف آخر

دیابت بارداری همان قدر که خطرناک است با رعایت اصول تغذیه ای و انجام دستورالعمل های پزشکتان قابل مدیریت و کنترل است. بنابراین در صورت ابتلا خودتان را نبازید و سعی کنید به بهترین نحو آن را کنترل کنید تا خودتان و فرزندتان با سلامت کامل این دوره را پشت سر بگذارید.