فولیکول هایی که در تخمدان هر زن وجود دارند نقش مهمی در بارداری ایفا می کنند زیرا این فولیکول ها در هر سیکل قاعدگی باید رشد پیدا کرده و یک تخمک را به بلوغ کامل رسانده و آزاد کنند تا بتواند در صورت ادغام با اسپرم نطفه را تشکیل داده و به جنین تبدیل کند و بارداری آغاز شود. این فولیکول ها از همان زمان جنینی در تخمدان دختر به وجود می آید و به همین دلیل بعد از تولد قابلیت افزایش ندارند. در این مقاله می خواهیم همه موارد مهم درباره رشد روزانه فولیکول تخمدان را برای شما عزیزان اومایی توضیح دهیم تا نسبت به آن آگاه تر شوید. با ما همراه باشید.
فولیکول تخمدان چیست؟
برای شروع، بگذارید حالت فولیکول ها را مشخص کنیم. باید بدانید فولیکول ها تخمک نیستند بلکه رشد دهنده تخمک ها می باشند. بسیاری از بیماران این شرایط را اشتباه می گیرند و فکر می کنند که فولیکول همان تخمک است. سلول جنسی زن تخمک است و سلول جنسی مرد اسپرم است. این ها سلول هایی هستند که در جنین های حاصل شده پس از لقاح حاصل می شوند.
فولیکول ساختار آناتومیک کارکردی است که بخشی از تخمدان را تشکیل می دهد و تخمک سلولی است که در یک قسمت میکروسکوپی دیواره داخلی فولیکول بر روی چرخه ی تخمدانی بصورت خود به خودی یا تحریک شده در شرایط طبیعی رشد می کند و به بلوغ می رسد. علاوه بر این، فولیکول شامل انواع سلول های دیگری است که وظیفه تولید استروژن مورد نیاز برای رشد تخمک و حمایت از بارداری را به عهده دارد.
چرخه تخمدان:
تخمدان در هر چرخه از سیکل قاعدگی یک سری مراحل را تکرار می کند که بسته به اقدام شما برای بارداری می تواند به تولد یک نوزاد ختم شود. این مراحل عبارتند از:
- فاز فولیکولار
- تخمک گذاری
- تشکیل جسم زرد (فاز لوتئال)
تشکیل تخمک در اولین هفته های زندگی جنین زن تعیین می شود. تخمک های با کیفیت بالاتر برای اولین بار انتخاب می شوند که با گذشت زمان، تخمک های متوالی و با کیفیت پایین تر تشکیل خواهند شد. به همین دلیل زمانی که سن خانم ها افزایش پیدا می کند قدرت باروری کاهش می یابد زیرا تعداد و کیفیت فولیکول های با کیفیت کاهش می یابد.
چرا فولیکول ها و تکامل آن ها در طول چرخه تخمدان مهم است؟
در مطالعه باروری زن، لازم است بدانید که تخمدان چیست. تجزیه و تحلیل هورمون ها برای ارزیابی هورمون AMH، FSH , LH، استرادیول، و غیره مربوط به بارداری و سونوگرافی واژینال در اشکال مختلف بسیار مهم است. در حال حاضر شمارش فولیکول های تخمدان و تخمین ذخیره تخمدان بعنوان یکی از معیار های تشخیص قدرت باروری زن است. این ذخایر با تعداد فولیکول ها در هر تخمدان که در اولین روزهای چرخه (دوم تا پنجم) پریودی قابل تشخیص است، با انجام سونوگرافی واژن اندازه گیری می شود. سونوگرافی همچنین به پزشک اجازه می دهد که تکامل و رشد فولیکول ها را در چرخه خود به خودی درمان باروری تحریک شده بررسی نماید.
با توجه به تعداد فولیکول های آنترال، اگر تعداد فولیکول ها 6 تا 10 باشد، خانم ذخیره کافی یا طبیعی تخمدان را دارد. اما اگر تعداد فولیکول ها کمتر از 6 باشد به معنی پایین بودن ذخیره فولیکول در خانم است و باید برای بارداری از روش های کمکی استفاده کرد تا از همان ذخیره کم بتوان تخمک های قابل باروری را خارج نمود. اندازه فولیکول در این مرحله از چرخه قاعدگی 2 تا 10 میلی متر است.
با این حال، بیشتر زنان با ذخایر کم تخمدان به درمان های کمکی نیز پاسخ مناسبی نمی دهند و زنان با ذخایر تخمدان بالا یعنی بیشتر از 12 عدد در هر چرخه پاسخ های نامشخصی به درمان ها می دهند. برخی درمان ها می تواند به خانم ها در طبیعی شدن فولیکول ها در هر چرخه کمک کند. در این صورت فرد باید صبر کند تا این اتفاق بیفتد و سپس از درمان های کمک باروری استفاده نماید.
مقاله پیشنهادی اوما : 22 نکته جالب و مهم درباره ترشحات تخمک گذاری
* در هر چرخه طبیعی، یکی از فولیکول های آنترال، "غالب" به بلوغ کامل می رسد. این فولیکول به دلیل اندازه و رشد سریع آن از دیگران متفاوت می شود. در نهایت این فولیکول بالغ می شود تا "تخمک گذاری" رخ دهد. قبل از تخمک گذاری، قطر متوسط فولیکول غالب 22 تا 24 میلی متر می شود.
* در چرخه تحریک شده (درمان هورمونی) به طور کلی، تمام یا بیشتر فولیکول های انترال رشد می کنند. اما نرخ رشد برای هر کدام از آنها متفاوت خواهد بود. هنگامی که تعدادی از آنها به 18 میلی متر برسند، هورمون hCG که باعث تخمک گذاری می شود، شروع به افزایش می کند.
آیا همه فولیکول های بالغ دارای تخمک بالغ هستند؟
خیر. رشد فولیکول همیشه به این معنی نیست که حاوی تخمک بالغ است. در یک درصد بسیار کوچک، می توان این حالت را یک سندرم فولیکول خالی نامید. در این مورد، پس از تحریک تخمدان در درمان با روش آی وی اف در بیماران با فولیکول های رشد کافی و سطوح استرادیول (یک هورمون تولید شده توسط سلول هایی که دیواره فولیکول را پوشش می دهند) مناسب، بازیابی تخمک نمی تواند اتفاق بیفتد. علت دقیق آن نیز هنوز ناشناخته است.
همچنین وضعیت های مختلف به عنوان یک خطا در تجویز hCG، پاسخ غیر طبیعی به درمان می دهند. هیچ فاکتوری برای برآورد نوع فولیکول که تخمک قابل باروری دارد یا خیر وجود ندارد اما این مشکلات بیشتر در زنان مبتلا به سابقه ناباروری اولیه دیده می شود. این شرایط یک واقعه نادر است که تنها 7 درصد خانم ها دچار آن می شوند، اما بروز آن با سن افزایش می یابد. متاسفانه افرادی که به سندروم فولیکول خالی مبتلا هستند متوجه آن نمی شوند زیرا تعداد فولیکول ها طبیعی است، منتها تخمک در آن به بلوغ نمی رسد تا بارور شود.
مراحل تخمک گذاری
تخمک گذاری در مرحله آخر لوتئال در دوره چرخه قاعدگی اولیه آغاز می شود. تعداد معمولی این فولیکول ها ممکن است 3 تا 11 عدد باشد، که با گذشت هر سن خانم می تواند کمتر شود. در هر سیکل قاعدگی مراحل تخمک گذاری به شکل زیر انجام می شود:
- در طول روز 1 تا 5 از چرخه قاعدگی، فرآیند دوم انتخاب "فولیکولار" شروع می شود.
- در طول روز 5-7 چرخه قاعدگی، فرآیندی شروع می شود که یک فولیکول خاص با اندازه 10 میلی متر در آن غالب می باشد.
- این فرایند همچنین رشد بقیه فولیکول های انتخاب شده را سرکوب می کند، و به نوعی، هدف تخمک گذاری قرار می گیرد. میزان رشد فولیکول بصورت روزانه با سرعت 2-3 میلیمتر در روز و به اندازه 17-27 میلی متر قبل از تخمک گذاری می باشد.
- تقریبا نزدیک به تخمک گذاری، رشد سریع فولیکول ها اتفاق می افتد و فولیکول ها از قشر تخمدان خارج می شوند و در زمان تخمک گذاری تخمک قابل باروری را آزاد می کنند.
مقاله پیشنهادی اوما: اندازه طبیعی فولیکول برای بارداری
سونوگرافی اندازه فولیکول
برای تشخیص اندازه فولیکول سونوگرافی ترانس واژینال ترجیح داده می شود و معمولا برای درمان فولیکول ها ضروری است. نظارت بر سونوگرافی ممکن است در روز 3 از چرخه قاعدگی شروع شود زیرا برای ارزیابی اندازه اولیه، و همچنین حذف کیست باقی مانده از رشد فولیکول های قبلی باید به این شکل نظارت انجام شود. در درمان های باروری در نظارت روز هفتم از چرخه پزشک فولیکول های آماده و غالب برای تخمک گذاری را تشخیص می دهد. فولیکول های غالب و واجد شرایط باید ویژگی های زیر را داشته باشند:
1. فولیکول غالب atretic:
این فولیکول معمولا در روز 3 چرخه قاعدگی بزرگترین فولیکول است، اما هدف از آن تخمک گذاری نیست. این فولیکول شکل نامنظم و لبه های خشن دارد.
2. فولیکول غالب hypoechoic:
این فولیکول معمولا گرد و با مرزهای صاف است.
3. فولیکول غالب غربالگری لوتئینیزه:
این فولیکول غالبا با سرعت خوبی رشد می کند اما نمی تواند تخمک گذاری کند و بعدها به کیست تبدیل می شود. این فولیکول گرد است و دور آن صاف می باشد.
هنگامی که فولیکول به اندازه 16 میلیمتر می رسد، نظارت روزانه فولیکول توصیه می شود. مرحله بعدی مستند سازی تخمک گذاری است. تخمک گذاری به روش سونوگرافی توسط نشانه های سونوگرافی مشخص می شود. در واقع در زمان تخمک گذاری شرایط زیر در سونو گرافی مشاهده می شود:
- فولیکول به طور ناگهانی ناپدید می شود و یا اندازه اش کاهش می یابد.
- حاشیه های نامنظم
- انعکاس داخل فولیکولار. فولیکول به طور ناگهانی اکوژنیک می شود.
- مایع آزاد در کیسه داگلاس
- سرعت جریان خون مجرای پروفیلوکلیک، در سونو داپلر افزایش یافته است.
مقاله پیشنهادی اوما: مدت زمان لقاح تا لانه گزینی چند روز است؟
سونوگرافی در دوره های القا شده و پیش بینی موفقیت روش آی وی اف
بیشتر مطالعات درباره این روش پس از القاء تخمدان ها با کمک عوامل ایجاد کننده تخمک مانند کلومیفن سیترات انجام می شود. در چنین چرخه القاء شده، عوامل اصلی موفقیت عبارتند از:
- حجم تخمدان
- تعداد فولیکول انترال
- جریان خون استرومال تخمدان
نظارت بر حجم تخمک گذاری برای پزشک آسان است اما تنها عامل موفقیت روش آی وی اف نیست. همچنین حجم کم تخمدان همواره به چرخه تخمک گذاری منجر نمی شود. اما مهم است که الگوی تخمدان پلی کیستیک را تشخیص دهیم تا درمان با کنترل بیشتری انجام شود. در این سونوگرافی ها فولیکول های موجود در حاشیه که یک علامت گردنبند شکل را نشان می دهد و بیش از 10 فولیکول با اندازه کمتر از 9 میلی متر هستند به معنی الگوی پلی کیستیک در این روش شناخته می شود. در حالی که فولیکول های موجود در مرکز در تخمدان های مولتی سيستیک القا شده طبیعی دیده می شوند.
تعداد فولیکول های آنترال کمتر از 3، معمولا نشان دهنده شکست احتمالی درمان کمک باروری (ART) می باشد. جریان خون استرومال تخمدان به عنوان یک پیش بینی خوب موفقیت ART شناخته می شود.
زمان تزریق آمپول اچ سی جی با توجه به اندازه فولیکول ها
حداقل معیارهای پیشنهاد شده برای آمپول اچ سی جی اندازه فولیکول برای این روش 15 میلی متر و سطح سرمی استرادیول 0.49 نانومول / لیتر است. چشم انداز بهتر در اندازه فولیکول 18 میلیمتر و سطح سرمی استرادیول 0.91 نانومول / لیتر می باشد. برای جلوگیری از خطر ابتلا به سندرم تحرک بیش از حد تخمدان (OHSS)، باید از تزریق hCG تصادفی اجتناب شود.
سخن آخر
همان طور که ملاحظه کردید هنوز پزشکان موفق به تغییر تعداد فولیکول ها برای افزایش احتمال باروری نشده اند اما می توانند به خانم هایی که ذخیره تخمدان پایینی دارند کمک کنند تا از همان تعداد کم، فولیکول های با کیفیت تر تخمک های قابل باروری را در زمان مشخص شده آزاد کنند تا احتمال بارداری افزایش پیدا کند. به همین دلیل این خانم ها بهتر است در سنین پایین تر و قبل از 30 سالگی باردار شوند تا شانس بارداری آن ها افزایش یابد.
institutobernabeu editor team. What are follicles? Number, growth and other characteristics.2019
