کمبود آهن یکی از شایع ترین کمبود های تغذیه ای در جهان محسوب می شود به طوریکه 2 میلیارد نفر در دنیا به کم خونی مبتلا هستند. کم خونی دلایل متعددی دارد. از جمله دلایل کم خونی می توان به قاعدگی، حاملگی، گیاهخواری، مشکلات ارثی، شیمی درمانی، ناتوانی در جذب آهن به دلیل ابتلا به بیماری سلیاک، نارسایی کلیوی و ... اشاره کرد.
انواع کم خونی و علائم و نشانه های آن
علائم و نشانه های کم خونی بسته به نوع کم خونی متفاوت هستند. کم خونی ناشی از فقر آهن، کم خونی ناشی از فقر ویتامین B12 ، کم خونی مگالوبلاستیک(کمبود اسید فولیک و ویتامین B12) ، کم خونی آپلاستیک، کم خونی ناشی از کمبود فولیک اسید، کم خونی ناشی از بیماری های خونی ارثی و ... از انواع کم خونی به حساب می آیند.
از جمله علائم و نشانه های کم خونی می توان به خستگی، ضعف، رنگ پریدگی و زردی پوست،ضربان نامنظم قلب، تنگی نفس، سرگیجه و احساس منگی، درد قفسه سینه، سردی دست ها و پاها، و سر درد اشاره کرد. کم خونی در ابتدا ممکن است آنقدر خفیف باشد که این علائم به چشم نیایند، اما هرچه کم خونی شدیدتر شود این علائم نیز شدت می یابند.
نکته حایز اهمیت آن است که پیش از شروع مصرف قرص آهن به طور خودسرانه در ابتدا باید از نوع کم خونی خود اطمینان حاصل کرد و این کار با آزمایش خون امکان پذیر است. سپس پزشک با توجه به نوع کم خونی شما آهن، فولیک اسید، ویتامین B12، یا رژیم غذایی مورد نیاز شما را مشخص خواهد کرد.
کم خونی در افراد گیاهخوار
امروزه گیاهخواری نه تنها در دنیا بلکه در ایران نیز رواج پیدا کرده است و افراد بسیاری به این رژیم غذایی روی آورده اند. بنا به نظر کارشناسان تغذیه افراد گیاهخوار بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به کم خونی فقر آهن و کم خونی ناشی از فقر ویتامین B12 هستند. زیرا ویتامین B12 در منابع حیوانی نظیر گوشت قرمز، جگر، و انواع ماهی وجود دارد و همچنین بخش کمی از آن از طریق تخم مرغ و پنیر تأمین می شود. منبع حیوانی آهن که به Heme معروف است نیز جذب بالاتری نسبت به منبع گیاهی آن (Non-heme) دارد. به همین خاطر است که افراد گیاهخوار باید حدود 2 برابر بیشتر از سایرین آهن مصرف کنند تا بتوانند نیازهای بدن خود را تأمین کنند. در نتیجه اگر رژیم گیاهخواری دارید و تا به حال از مکمل های ویتامین استفاده نکرده اید بهتر است همین حالا با پزشک خود یا متخصص تغذیه تماس گرفته و بنا بر توصیه ایشان مصرف ویتامین ها را شروع کنید.
کمک به بهبود یا پیشگیری از کم خونی
داشتن یک رژیم غذایی مناسب سرشار از آهن، فولیک اسید، ویتامین C، و ویتامین B12 می تواند تا حد زیادی به بهبود علائم کم خونی کمک کند. به همین خاطر مصرف غذاهای حاوی آهن نظیر گوشت قرمز، مرغ، تخم مرغ، ماهی، عدس، لوبیا، اسفناج و ... توصیه می شود. مواد غذایی و خوراکی هایی وجود دارند که باعث افزایش جذب آهن در بدن می شوند. به طوریکه متخصصین تغذیه پیشنهاد می کنند غذا یا قرص آهن خود را به همراه این خوراکی ها مصرف کنید. زیرا مصرف آهن با ویتامین C جذب آهن را 3 برابر افزایش می دهد. آب پرتقال، توت فرنگی، کلم، و سایر میوه ها و سبزیجات حاوی ویتامین C جذب آهن در بدن را افزایش می دهند.
مواردی نیز وجود دارند که جذب آهن در بدن را با مشکل مواجه می کنند. به عنوان مثال نوشیدن چای یا قهوه بلافاصله بعد از غذا جذب آهن در بدن را مختل می کند. به همین خاطر سفارش می شود نوشیدن چای یا قهوه را به حداقل 2 ساعت پس از صرف غذا موکول کنید. کلسیم نیز می تواند جذب آهن در بدن را دشوار کند، به همین دلیل است که مصرف لبنیات با گوشت توصیه نمی شود.
توصیه های پزشکی
بانوانی که در سن بارداری قرار دارند باید هر چند سال یکبار آزمایش کم خونی بدهند. این آزمایش ها باید از زمان نوجوانی و حتی در شرایط سلامتی انجام شوند. همچنین اگر علائمی نظیر عادات ماهیانه شدید و طولانی، مصرف آهن کم، و ابتلا به کم خونی نیز وجود داشته باشد این آزمایشات باید سالی یک بار تکرار شوند. بانوانی که بیشتر در معرض کم خونی قرار دارند را دختران نوجوان، زنان در سن بارداری، بانوان با عادات ماهیانه شدید، مادرانی که بیش از یک فرزند دارند، و یا بانوانی که از IUD استفاده می کنند، تشکیل می دهند.
مادرانی که پیش از بارداری اقدام به درمان کم خونی خود نکنند و یا در دوران بارداری و شیر دهی از رژیم غذایی مناسب و ویتامین هایی که پزشک تجویز می کند استفاده نکنند آسیب های جدی به خود و نوزاد خود وارد خواهند کرد. در صورت کم خونی مادر احتمال تولد نوزاد نارس افزایش می یابد، یا نوزادانی با وزن کم متولد خواهند شد. اگر آهن کافی در شیر مادر وجود نداشته باشد نیز نیازهای نوزاد تأمین نخواهد شد و ممکن است کودک به کم خونی مبتلا شود. و اگر بدانید که ضریب هوشی کودکان مبتلا به کم خونی 10 درجه کمتر از حد طبیعی است، حتماً این مسأله را جدی خواهید گرفت.
