ژنهایتان درباره موی شما چه میگویند؟ ۵ حقیقتی که غافلگیرتان میکند
مقدمه: معمای موهای شما
آیا تا به حال به موهایتان نگاه کردهاید و از خود پرسیدهاید که برای رنگ، حالت یا ریزش آن باید از چه کسی تشکر کنید (یا چه کسی را سرزنش کنید)؟ علم ژنتیک مو بسیار پیچیدهتر و شگفتانگیزتر از آن چیزی است که اکثر مردم تصور میکنند. بیایید با هم سفری به درون DNA شما داشته باشیم و پنج حقیقت شگفتانگیز را کشف کنیم که قواعدی را که فکر میکردید درباره موهایتان میدانید، به هم میریزد.
۱. افسانه "طاسی فقط از سمت مادر به ارث میرسد" کاملاً درست نیست
یکی از رایجترین باورها این است که طاسی با الگوی مردانه منحصراً از سمت مادر به ارث میرسد و معمولاً به پدربزرگ مادری اشاره میشود. بخشی از این باور حقیقت دارد: یک ژن کلیدی مرتبط با طاسی، یعنی ژن گیرنده آندروژن (AR)، در واقع روی کروموزوم X قرار دارد که مردان آن را از مادر خود به ارث میبرند.
اما این تنها بخش کوچکی از ماجراست. طاسی با الگوی مردانه یک ویژگی "چندژنی" (polygenic) است، به این معنی که به جای یک ژن، چندین ژن مختلف با هم در بروز آن نقش دارند و این ژنها از هر دو والدین به ارث میرسند. تحقیقات نشان داده است که بیش از ۸۰٪ از افرادی که ریزش موی قابل توجهی دارند، پدری با مشکل مشابه داشتهاند، که این خود تأثیر مستقیم ژنهای پدری را ثابت میکند. در نتیجه، اگرچه ژنهای مادری مهم هستند، اما ژنهای پدر نیز نقش تعیینکنندهای در "قرعهکشی ژنتیکی" ریزش موی شما ایفا میکنند.
۲. شما ممکن است ژن موی قرمز را داشته باشید و از آن بیخبر باشید
رنگ مو توسط رنگدانههایی به نام ملانین تعیین میشود که دو نوع اصلی دارند: یوملانین (eumelanin) که طیف رنگی از بلوند تا مشکی را ایجاد میکند و فئوملانین (pheomelanin) که مسئول رنگهای قرمز است. حقیقت شگفتانگیز این است که یک فرد میتواند حامل ژن موی قرمز (فئوملانین) باشد بدون آنکه موهایش قرمز باشد.
این اتفاق به این دلیل رخ میدهد که رنگدانه تیرهتر یوملانین میتواند رنگدانه مایل به قرمز فئوملانین را بپوشاند. برای مثال، به همین دلیل است که دو والد با موهای قهوهای میتوانند فرزندی با موی قرمز داشته باشند؛ در واقع یک یا هر دوی والدین، حامل ژن "پنهان" موی قرمز بودهاند.
۳. رنگ مو یک کلید "روشن/خاموش" نیست، بلکه یک معادله جمعی است
مفاهیم سادهای که در دبیرستان درباره ژنهای غالب و مغلوب برای رنگ مو یاد گرفتهایم، تمام داستان نیست. در مورد رنگدانه یوملانین، ژنها بیشتر به صورت "تجمعی" (additive) عمل میکنند. این ژنها مانند کلیدهایی هستند که یا در حالت "روشن" قرار دارند یا "خاموش".
اصل اساسی این است: هرچه تعداد ژنهای "روشن" که فرد از والدینش به ارث میبرد بیشتر باشد، یوملانین بیشتری تولید میشود و در نتیجه موهای او تیرهتر خواهد بود. برای سادگی، فرض کنید 'E' نماینده یک ژن 'روشن' برای تولید رنگدانه تیره و 'e' نماینده یک ژن 'خاموش' باشد و چهار ژن مختلف (مجموعاً هشت آلل) در این امر دخیل باشند. برای مثال، تصور کنید دو والد با موهای قهوهای روشن/بلوند تیره (با ساختار ژنی EEEEeeee) میتوانند بر اساس ترکیب تصادفی آللهای "روشن" و "خاموش"، فرزندی با موی قهوهای بسیار تیرهتر (EEEEEEee) یا فرزندی با موی روشنتر (EEEeeee) داشته باشند.
۴. موی موجدار یک "سازش" ژنتیکی کامل است
حالت مو نمونهای عالی برای توضیح یک اصل ژنتیکی به نام "غلبه ناقص" (incomplete dominance) است. در این حالت، یک آلل (مانند آلل موی فر) به طور کامل بر آلل دیگر (مانند آلل موی صاف) غلبه نمیکند.
نتیجه این است که وقتی فردی یک آلل موی فر و یک آلل موی صاف را به ارث میبرد، ویژگی حاصل ترکیبی از این دو، یعنی موی موجدار، خواهد بود. به زبان ژنتیک، اگر آلل موی فر را (C) و آلل موی صاف را (s) بنامیم، فردی با ترکیب (Cs) موهایی موجدار خواهد داشت که نه کاملاً صاف و نه کاملاً فر است. این پدیده جالب است زیرا نتیجهای ظریفتر و پیچیدهتر از مدل ساده غالب/مغلوبی را نشان میدهد که بسیاری با آن آشنا هستند.
۵. همه موهای صاف از نظر ژنتیکی یکسان نیستند
این نکته اهمیت زیادی دارد، زیرا به زیبایی نشان میدهد که تکامل انسان چقدر خلاق است: برای رسیدن به یک ویژگی ظاهری یکسان، مسیرهای ژنتیکی کاملاً متفاوتی را در پیش گرفته است.
نتیجهگیری: داستان ژنتیکی که در موهای شما نهفته است
همانطور که دیدید، از ژنهای پنهان موی قرمز گرفته تا معادله جمعی که رنگ موی شما را تعیین میکند، داستان واقعی ژنتیک مو بسیار فراتر از باورهای رایجی است که میشنویم. هر تار از موی شما نتیجه یک تعامل پیچیده از ژنهای هر دو والدین شماست که داستانی منحصربهفرد را روایت میکند. حال که این حقایق را میدانید، چه داستانهای ژنتیکی جدیدی را میتوانید تنها با نگاه کردن به موهای خانواده خود کشف کنید؟
پرسش وپاسخ مربوط به چگونگی به ارث رسیدن ژن مو به فرزند :
1. چرا با وجود اینکه یک ژن ممکن است غالب باشد، ژن مغلوب همچنان فعال است؟
در ژنتیک، غلبه به این معنا نیست که یک آلل، آلل دیگر را کاملاً خاموش میکند؛ بلکه هر دو فعال هستند. به عنوان مثال، مادری با چشمان قهوهای (ژن غالب) میتواند ژن چشم آبی (ژن مغلوب) را بدون اینکه آن را بروز دهد، حمل کند و به فرزندش منتقل نماید.
2. چگونه ژنهای مربوط به یوملانین (رنگدانه تیره) به صورت «افزایشی» عمل میکنند و چگونه این امر میتواند منجر به داشتن مویی تیرهتر از والدین شود؟
ژنهای یوملانین به جای غالب یا مغلوب بودن، به صورت «روشن» یا «خاموش» عمل میکنند و اثرشان با هم جمع میشود (افزایشی). اگر فرزندی آللهای «روشن» بیشتری از والدین خود دریافت کند (مثلاً EEEEEEee)، ممکن است موهایش بسیار تیرهتر از هر دو والدش (که مثلاً EEEEeeee هستند) شود.
3. علاوه بر ژنتیک، چه عوامل دیگری میتوانند بر ویژگیهای مو مانند رنگ، بافت و ریزش آن تأثیر بگذارند؟
عواملی غیر از ژنتیک نیز میتوانند بر مو تأثیر بگذارند. عواملی مانند استرس، رژیم غذایی و تغذیه، مصرف دارو، اختلالات مزمن، تغییرات هورمونی، افزایش سن و حتی مدلهای موی سفت که باعث کشیدگی مکرر مو میشوند، همگی میتوانند در ریزش مو یا تغییر بافت و رنگ آن نقش داشته باشند.
این مقاله توسط گروه سلامت بانوان اوما تهیه شده است:
منبع مطمئن شما برای راهنماییهای تخصصی در زمینه سلامت بانوان.
این مطلب به ویرایش و تأیید علمی هیئت تحریریه اوما رسیده است، ایشان جمعی از متخصصین در رشته های زنان و زایمان، مامایی، داروسازی، تغذیه و روانشناسی هستند که همراه اوما در ارائه مطالب علمی و مفید می باشند.
امتیاز مطلب: 100%
100
