بارداری یکی از حساس‌ترین و در عین حال زیباترین مراحل زندگی هر زن است. به‌ویژه سه‌ماهه اول که رشد پایه‌ای جنین آغاز می‌شود و بدن مادر تغییرات عمده‌ای را تجربه می‌کند. اگر در ابتدای این مسیر هستید یا قصد بارداری دارید، این مقاله یک راهنمای کاربردی و علمی برای مراقبت‌های پزشکی سه‌ماهه اول بارداری است.
چرا مراقبت‌های سه‌ماهه اول اهمیت دارند؟
سه‌ماهه اول، از هفته اول تا دوازدهم بارداری را شامل می‌شود. در این دوره، اندام‌های اصلی جنین شکل می‌گیرند و بدن مادر با تغییرات هورمونی و ایمنی قابل‌توجهی روبه‌رو می‌شود. هرگونه اختلال در این بازه می‌تواند تأثیر زیادی بر سلامت آینده نوزاد داشته باشد. به همین دلیل غربالگری‌ها و آزمایش‌های اولیه اهمیت ویژه‌ای دارند.
چه آزمایش‌هایی در ابتدای بارداری انجام می‌شود؟
تست بارداری (hCG):
برای تأیید بارداری، آزمایش خون یا ادرار انجام می‌شود. اگر سطح hCG به‌طور طبیعی افزایش نیابد، ممکن است نشانگر بارداری خارج‌رحمی باشد که نیازمند بررسی فوری است.
تعیین گروه خونی و Rh:
اگر مادر Rh منفی باشد و جنین Rh مثبت، احتمال بروز ناسازگاری خونی وجود دارد که در صورت عدم پیشگیری می‌تواند به بیماری همولیتیک نوزاد منجر شود. تزریق ایمونوگلوبولین Rh در هفته ۲۸ بارداری از این مشکل پیشگیری می‌کند.
شمارش کامل خون (CBC):
برای تشخیص کم‌خونی، عفونت یا اختلالات انعقادی. کم‌خونی شدید می‌تواند رشد جنین را مختل کند.
بررسی عفونت‌ها؛ از غربالگری تا پیشگیری
HIV، سفلیس، کلامیدیا و سوزاک:
این بیماری‌های مقاربتی می‌توانند بدون علامت باشند اما آسیب جدی به جنین وارد کنند. غربالگری در ابتدای بارداری یا حتی پیش از آن توصیه می‌شود. در صورت مثبت بودن، درمان سریع با آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضدویروسی انجام می‌شود.
سرخچه، واریسلا، CMV و هرپس:
اگر مادر در دوران بارداری به برخی ویروس‌ها مانند سرخچه یا آبله مرغان مبتلا شود، ممکن است نوزاد با نقص‌های مادرزادی متولد شود. بررسی سطح ایمنی بدن مادر نسبت به این ویروس‌ها از طریق آزمایش خون انجام می‌شود.
غربالگری ادرار و کنترل دیابت
در تمام ویزیت‌های دوران بارداری، نمونه‌گیری ادرار برای بررسی وجود گلوکز و پروتئین انجام می‌شود. بالا بودن قند ادرار می‌تواند نشان‌دهنده دیابت بارداری یا دیابت پنهان باشد. وجود پروتئین نیز ممکن است نشانه‌ی پره‌اکلامپسی باشد، عارضه‌ای که با فشار خون بالا و تورم همراه است.
نگاهی به سلامت ژنتیکی جنین
غربالگری سه‌ماهه اول:
این غربالگری شامل آزمایش خون و سونوگرافی ویژه‌ای به‌نام شفافیت نوکال (NT) است. در این روش احتمال وجود اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون یا ادواردز در جنین تخمین زده می‌شود.
آزمایش DNA بدون سلول جنین (cffDNA):
از هفته دهم بارداری، خون مادر حاوی قطعاتی از DNA جنین است. این آزمایش با دقت بالا می‌تواند تریزومی‌های شایع را شناسایی کند. اگر نتیجه پرخطر باشد، در برخی موارد آزمایش آمنیتوسنتز برای بررسی دقیق‌تر پیشنهاد می‌شود.
بررسی‌های تکمیلی در شرایط خاص
- زنان با سابقه دیابت باید در همان ابتدا آزمایش HbA1c بدهند.
- برای زنان دارای سابقه بیماری تیروئید، تست TSH تجویز می‌شود.
- کشت ادرار برای تشخیص باکتری‌های بدون علامت انجام می‌شود تا از بروز عفونت کلیه و زایمان زودرس پیشگیری شود.
آیا همه این تست‌ها ضروری‌اند؟
خیر. برخی از آزمایش‌ها بر اساس سن، سابقه بیماری، تعداد بارداری‌های قبلی و حتی قومیت تجویز می‌شوند. اما آزمایش‌های پایه مانند CBC، گروه خونی، HIV و غربالگری ژنتیکی، بخش مهمی از مراقبت‌های استاندارد سه‌ماهه اول محسوب می‌شوند.
جمع‌بندی
اگر در ابتدای مسیر بارداری هستید، نگران نباشید. بیشتر این تست‌ها غیرتهاجمی هستند و هدف‌شان حفظ سلامت شما و فرزندتان است. با رعایت برنامه‌ریزی مناسب، انجام آزمایش‌های پیشنهادی و ارتباط مؤثر با پزشک، می‌توانید از خطرات احتمالی پیشگیری کرده و بارداری سالمی را تجربه کنید.
توصیه مهم:
حتماً مراقبت‌های بارداری را از همان هفته‌های اول آغاز کنید. عدم مراجعه به‌موقع به پزشک یا انجام ندادن غربالگری‌ها می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. انتخاب آزمایشگاه معتبر نیز نقش مهمی در دقت نتایج دارد.
