یکی از دغدغه هایی که بسیاری از مادران بعد از تولد فرزندشان دارند این است که فکر می کنند شیر کمی دارند یا واقعاً شیر تولید شده در سینه آن ها کم است. به همین دلیل به دنبال راهکارهایی برای افزایش شیر هستند. در واقع هیچ دارویی در دسترس نیست که به طور خاص برای افزایش شیر مادر تولید شده باشد، اما قطره ای تجویزی برای سایر شرایط وجود دارد که می تواند برای این منظور نیز استفاده شوند. در این مقاله می خواهیم این قطره را به طور کامل به شما مامان های اومایی عزیز معرفی کنیم.
قطره شیر افزا چگونه کار می کنند؟
این دارو باعث افزایش سطح پرولاکتین می شود. پرولاکتین هورمونی است که مسئول تولید شیر در سینه مادر است. در نتیجه با افزایش پرولاکتین میزان شیر مادر نیز افزایش پیدا خواهد کرد. همان طور که در مقدمه هم گفتیم افزایش شیر توسط این دارو تنها یک اثر جانبی است و به دلایل دیگری از این دارو استفاده می شود. دلایل تجویز قطره شیرافزا :
- زمانی که فرزند خود را از شیر گرفته اید و دوست دارید دوباره فعالیت را شروع کنید
- زمانی که شیر شما در بیمارستان برای تغذیه کودک کم است و نیاز به کشیدن شیر از سینه وجود دارد.
اگر تاکنون تلاش کرده اید به طور طبیعی و با استفاده از درمان های گیاهی میزان شیر خود را افزایش دهید، اما تاثیرشان کم بوده است و یا اصلا تاثیر نداشته اند بهتر است با پزشک خود صحبت کنید تا راهکار مناسب تری پیش رویتان بگذارد.
عوارض جانبی قطره شیرافزا
همه داروها در کنار مزایای خود به هر حال یک سری عوارض جانبی دارند و می توانند خطرناک باشند، بنابراین هرگز هیچ دارویی را بدون گفتگو با پزشک خود به خصوص در صورت بارداری یا شیردهی شروع نکنید. اگر پزشک این دارو را برای شما تجویز کرد، حتماً آن را دقیقاً طبق دستور مصرف کنید و به طور منظم با پزشک خود در تماس باشید. همچنین یادتان باشد تنها مصرف دارو نمی تواند تاثیر کاملا مطلوبی در افزایش شیر شما داشته باشد و شما باید از راهکارهای دیگر مانند پمپاژهای منظم با دستگاه های مخصوص به نام شیردوش و تغذیه مناسب نیز برای افزایش شیر استفاده کنید. آرامش شما نیز در این دوران تاثیر زیادی در مقدار و کیفیت شیرتان دارد.
چه داروهایی برای افزایش شیر تجویز می شوند؟
داروهایی که معمولاً برای افزایش شیر تجویز می شوند عبارت اند از:
1-متوکلوپرامید (Reglan)
متوکلوپرامید دارویی است که بیشتر برای درمان مشکلات معده مانند ریفلاکس، حالت تهوع و استفراغ استفاده می شود؛ اما به دلیل تاثیری که بر افزایش پرولاکتین می گذارد در حال حاضر بیشترین استفاده را برای افزایش شیردهی نیز دارد. نتایج مصرف این دارو معمولاً در طی چند روز بعد از مصرف قابل مشاهده است و معمولاً تا زمانی که دارو ادامه یابد نتایج آن نیز ادامه خواهد داشت. در صورت قطع مصرف دارو نیز میزان شیردهی کم می شود. متوکلوپرامید از طریق شیر مادر به کودک می رسد، اما تاکنون اثبات نشده است که بتواند مشکلی در نوزادان شیرده ایجاد بکند؛ بنابراین داروی ایمنی در دوران شیردهی است. عوارض جانبی رایج متوکلوپرامید خواب آلودگی، سردرد یا بی قراری است. عوارض جانبی کمتر شایع، اما شدیدتر آن نیز وجود دارد که در برخی خانم ها به ندرت دیده شده است.
هشدار مهم: سازمان غذا و داروی آمریكا (FDA) خاطرنشان می کند كه افسردگی و دیس كینزی تأخیری یعنی بیماری عصبی كه باعث ایجاد تیك، لرزش یا حرکات غیرقابل كنترل صورت و بدن می شود، می تواند ناشی از مصرف متوكلوپرامید در دوزهای بالا برای مدت زمان طولانی باشد. در برخی موارد نیز حرکات غیر ارادی حتی پس از قطع دارو برطرف نمی شوند.
به همین دلیل متوکلوپرامید نباید بیش از 12 هفته مصرف شود و کسی که از افسردگی، اختلال تشنج، آسم یا فشار خون رنج می برد نیز نباید از آن استفاده کند.
2- دومپریدون (موتیلیوم)
از دومپریدون هم مانند متوکلوپرامید برای درمان مشکلات معده استفاده می شود که بر روی هورمون پرولاکتین نیز تاثیر می گذارد. این دارو تنها در برخی از کشورها وجود دارد و مصرف آن نسبت به متوکلوپرامید کمتر است. اعتقاد بر این است که دامپریدون ایمن تر از متوکلوپرامید است و عوارض جانبی آن برای مادران شیرده کمتر است. همچنین مصرف آن در طولانی مدت بی خطر است. عوارض جانبی مانند سردرد، گرفتگی معده و خشکی دهان می تواند رخ دهد اما معمولاً این اتفاق نمی افتد و یا خیلی سریع برطرف می شوند.
هشدار مهم: در مورد دومپریدون با اینکه عوارض جانبی خاصی گزارش نشده است اما FDA دومپریدون را برای هیچ شرایطی تأیید نکرده است.
گزارش های پزشکی نیز از ایجاد مشکلات جدی قلبی و مرگ ناگهانی با استفاده وریدی (IV) از این دارو خبر می دهد؛ بنابراین FDA آن را ناامن دانسته است. به همین دلیل در برخی کشورها مانند آمریکا وارد کردن، فروش یا ترکیبات دومپریدون غیرقانونی است و بیماران خاص با مشکلات شدید معده و تنها پس از اینکه پزشک درخواست ویژه ای به FDA ارائه دهد می توانند از آن در مدت زمان کوتاهی استفاده کنند.
سایر داروها
داروهای تسکین دهنده مانند کلرپرومازین (تورازین) و هالوپریدول (هالدول) و داروی فشار خون متیلدوپا (آلدومت) برخی دیگر از تجویزهایی هستند که می توانند سطح پرولاکتین را در بدن افزایش داده و به طور بالقوه میزان شیر مادر را بالا ببرد. با این حال، عوارض جانبی این داروها می تواند بسیار خطرناک باشد. خطرات این داروها برای مادران شیرده بیش از فواید آن است و به همین دلیل زیاد در دوران شیردهی تجویز نمی شوند.
راه های دیگر افزایش شیر مادر
بسیاری از زنان تغذیه فرزندشان با شیر مادر را به طور انحصاری آغاز می کنند، اما با گذشت روزها و هفته ها، ممکن است تغذیه با بطری و شیر خشک را نیز به برنامه روزانه خود اضافه نمایند. هنگامی که شیر کمتری به نوزاد می دهید یا به طور کلی شیردهی را متوقف می کنید، میزان ذخیره شیر شما کاهش می یابد؛ اما در صورتی که در ساعات منظم و به طور کامل به نوزاد خودتان شیر دهید شیرتان بیشتر شده و تا هر زمان که لازم باشد کودک می تواند از تغذیه سالم شیر مادر استفاده کند.
برای اینکه به طور طبیعی شیر مادر به اندازه کافی افزایش یابد باید به نکات زیر توجه کنید:
- حداقل 8 تا 12 بار در روز به کودک خود شیر دهید یا با شیردوش شیر اضافی را خارج کنید تا دوباره سینه تحریک شده و شیر تولید کند. باید کمی صبر و حوصله به خرج دهید تا کودک بیشتر شیر بخورد و تولید شیر شما نیز افزایش یابد. اگر کودک شما در دهان گرفتن سینه مشکلی دارد، ممکن است لازم باشد موقعیت های شیردهی و روش های آن را تغییر دهید تا بهترین حالت ایجاد شود.
- هر بار که می خواهید نوزادتان را شیر بدهید از هر دو سینه استفاده کنید. شیردهی از هر دو طرف در هر بار تغذیه باعث تحریک هر دو پستان می شود. هرچه تحریک پستان ها بیشتر باشد، میزان تولید شیر مادر نیز بیشتر است.
- از فشار و تحریک سینه ها استفاده کنید. این کار جریان شیردهی مادر را بهتر خواهد کرد. درواقع زمانی که احساس می کنید شیر شما کم شده است و نوزاد با مکیدن سینه شیر کافی دریافت نمی کند می توانید از این تکنیک استفاده نمایید. برای این کار سینه خود را در دستانتان نگه دارید و انگشت شست خود را در یک طرف و چهار انگشت دیگر خود را در طرف دیگر قرار دهید. سپس انگشت شست و انگشتان خود را به هم فشار دهید و با باز و بسته کردن انگشتان این کار را تکرار کنید. این کار به کودک کمک می کند تا شیر بیشتری دریافت کند. البته توجه داشته باشید که هنگامی که کودک به طور فعال شیر می خورد و دچار کمبود غذا نیست از این روش استفاده نکنید.
- از پستانک های مصنوعی خودداری کنید. هر زمان کودک شما به تغذیه یا حتی آرامش همراه با تغذیه نیاز دارد، سینه باید اولین انتخاب شما باشد. بطری ها و پستانک ها می توانند باعث آشفتگی نوزاد شوند و از شیرخوردن خوب کودک جلوگیری کنند.
- از دستگاه مکمل استفاده کنید. اگر میزان شیر مادر بسیار کم است و به نظر می رسد کودک دچار کمبود تغذیه شده است، یک دستگاه مکمل پرستاری می تواند معجزه کند. این دستگاه به نوزاد شما کمک می کند تا شیر مادر را بخورد و به شما کمک می کند تا شیرتان افزایش یابد. سیستم این دستگاه به این شکل است که با یک لوله به پستان وصل می شود و شیر خشک وارد آن می گردد تا کودک همچنان از طریق سینه شیر بخورد. با این کار سینه نیز تحریک شده و به طور طبیعی شیر بیشتری تولید می کند.
- از شیردوش استفاده کنید. بعضی اوقات، کودک قادر به خوردن شیر کافی از سینه نیست یا علاقه ای به آن ندارد. در این صورت، می توانید با استفاده از پمپ سینه یا همان شیردوش، پستان را تحریک کنید تا شیر مادر تولید شده و با بطری آن را به نوزاد بدهید. این کار در روزهای اول بعد از زایمان باید 8 الی 12 بار انجام شود. در اینجا چند نکته برای استفاده صحیح از شیردوش آورده شده است:
- ابتدا سینه خود را تحریک کنید.
- فقط به اندازه لازم مکش را انجام دهید. هنگام پمپاژ نباید هیچ دردی را احساس کنید.
- هنگام پمپاژ، پستان خود را به صورت عقربه های ساعت که در طول 15 دقیقه یا یک ربع حرکت می کند ماساژ دهید.
- وقت کافی به خود اختصاص دهید تا هیچ استرسی احساس نکنید.
- از درجه های مناسب پمپ استفاده کنید تا بهترین تناسب را در سینه خود داشته باشید.
- از کشش طولانی مدت در خلاء ثابت خودداری کنید.
- هنگامی که جریان شیر مادر کم می شود یا شیر وجود ندارد، پمپاژ را متوقف کنید.
نکاتی در مورد افزایش شیر مادر با غذا
برای اینکه هنگام دوشیدن شیر با شیردوش شیر بیشتری داشته باشید می توانید از روش های زیر استفاده نمایید:
تحقیقات رسمی زیادی در مورد استفاده از گیاهان دارویی مناسب برای شیردهی وجود ندارد. با این حال، بسیاری از مادران علاوه بر تحریک مکرر پستان، طبق تجربه نتایج مثبتی از مصرف برخی گیاهان دارویی گرفته اند. برخی از داروهای گیاهی که ممکن است باعث افزایش شیر مادر شوند عبارت اند از:
- زغال اخته
- خار شتر
- رازیانه
- زنجبیل
- مخمر ابجو
- گزنه
- سیر
- خاک شیر
به یاد داشته باشید، برای گرفتن بهترین نتیجه، باید هنگام شیردهی یا پمپاژ اغلب در حالی که از مکمل های گیاهی استفاده می کنید، پستان را تحریک کنید. اعتقاد بر این است که غذاهای شیر ساز مانند بلغور جو دوسر و بادام نیز تأمین شیر مادر را کمی افزایش می دهد. به یاد داشته باشید که قبل استفاده از هرکدام این داروها حتما با پزشک خود مشورت کنید.
مقادیر بالاتر پرولاکتین باعث افزایش تولید شیر مادر می شود؛ بنابراین اگر با هیچ کدام از روش های گفته شده شیر مادر افزایش پیدا نکرد می توانید از پزشکتان بخواهید تا داروهایی که قبلا برای افزایش پرولاکتین توضیح دادیم را برایتان تجویز کند.
سخن آخر
روند بارداری کمی پیچیده و سخت است. به همین دلیل مهم است که از خود مراقبت کنید و استرس نداشته باشید. داشتن یک رژیم غذایی متعادل، نوشیدن مقدار زیادی آب و استراحت کافی به صورت روزانه نه تنها برای تولید شیر بعد از زایمان بلکه برای سلامتی شما و نوزادتان نیز مهم است. ممکن است این کار آسان نباشد، اما سعی کنید سطح استرس خود را پایین نگه دارید. استرس و خستگی روی میزان شیر مادر تأثیر می گذارد؛ بنابراین هم خودتان بیشتر مراقب باشید و هم از افراد دیگر بخصوص همسرتان بخواهید که در این زمینه به شما کمک کند.
Adrienne Santos-Longhurst. 5 Ways to Increase Breast Milk Production. on May 7, 2018
