کبد چرب بیماری است که در حال حاضر در سراسر دنیا در حال گسترش می باشد و تقریباً بر 25% مردم جهان تاثیر گذاشته است. این بیماری با چاقی، دیابت نوع دو و سایر بیماری هایی که تحت تاثیر مقاومت انسولین میباشند، ارتباط دارد. در صورت بی توجهی به کبد چرب، این بیماری به بیماری جدی کبد و سایر بیماری های دیگر تبدیل می شود.
کبد چرب زمانی اتفاق می افتد که چربی زیادی بر روی سلول های کبد تجمع کنند. اگرچه وجود مقدار کمی چربی بر روی این سلول ها طبیعی است، اما اگر مقدار این چربی ها بیش از 5% باشد کبد چرب می شود. مصرف بیش از حد الکل می تواند منجر به کبد چرب شود. تعدادی از بیماریهای کبد چرب در رده وسیعی از بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) قرار دارند که شایعترین بیماری کبد در بزرگسالان و کودکان در کشورهای غربی است.
کبد چرب غیر الکلی (NAFL) مرحله اولیه و برگشت پذیر بیماری کبد است. متأسفانه، غالباً این بیماری تشخیص داده نمی شود. با گذشت زمان، کبد چرب غیر الکلی منجر به یک بیماری جدی تر کبد می شود که به عنوان استئاتوهپاتیت غیر الکلی یا NASH شناخته می شود.
استئاتوهپاتیت غیر الکلی شامل تجمع بیشتر چربی و التهاب است که به سلولهای کبدی آسیب می رساند. این بیماری منجر به فیبروز یا زخم بافت می شود، زیرا سلول های کبدی به طور مکرر آسیب دیده و از بین می روند.
متأسفانه، پیش بینی اینکه کبد چرب به استئاتوهپاتیت غیر الکلی تبدیل می شود یا خیر دشوار است. در واقع تبدیل کبد چرب به استئاتوهپاتیت غیر الکلی خطر ابتلا به سیروز کبدی (زخم شدید که عملکرد کبد را مختل می کند) و سرطان کبد را به شدت افزایش می دهد.
همچنین کبد چرب غیر الکلی احتمال ایجاد سایر بیماری ها، از جمله بیماری های قلبی، دیابت و بیماری کلیوی را افزایش می دهد.
کبد چرب هنگامی ایجاد می شود که چربی زیادی در کبد تجمع می کند. کبد چرب در مراحل اولیه قابل برگشت است، اما گاهی اوقات به بیماری پیشرفته کبدی تبدیل می شود [1].
علت کبد چرب چیست؟
فاکتورهای مختلفی وجود دارد که ممکن است منجر به کبد چرب یا پیشروی آن شود:
چاقی:
چاقی شامل التهاب درجه پایین است که می تواند باعث ذخیره چربی کبد شود. تخمین زده می شود که 30 تا 90٪ از بزرگسالان چاق دارای کبد چرب غیر الکلی هستند و این بیماری به دلیل چاقی در کودکان در حال افزایش است.
چربی بیش از حد شکم:
در افرادی که وزن معمولی دارند، تجع چربی بیش از حد دور کمر منجر به کبد چرب می شود.
مقاومت به انسولین:
مقاومت به انسولین و سطح بالای انسولین باعث افزایش ذخیره چربی کبد در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 و سندرم متابولیک می شود.
مصرف زیاد کربوهیدراتهای تصفیه شده:
مصرف مکرر کربوهیدراتهای تصفیه شده باعث افزایش ذخیره چربی کبد می شود؛ به خصوص در افرادی که دارای اضافه وزن یا مقاوم به انسولین هستند.
مصرف نوشیدنی های شیرین:
نوشیدنی های شیرین شده با قند مانند نوشابه و نوشیدنی های انرژی زا دارای مقدار زیادی فروکتوز هستند که باعث تجع چربی کبد در کودکان و بزرگسالان می شود .
اختلال در سلامت روده:
تحقیقات اخیر نشان می دهد که عدم تعادل باکتری های روده منجر به مشکلات مربوط به عملکرد روده یا کبد چرب غیر الکلی می شود.
علائم کبد چرب
هر دو بیماری کبد چرب الکلی و غیرالکی معمولاً بیماری خاموش هستند که علائم کمی دارند و یا علائمی ندارند. اگر علائم داشته باشید، احتمالاً احساس خستگی یا ناراحتی در سمت راست بالای شکم را تجربه خواهید کرد. کبد چرب علائم و نشانه های مختلفی دارد اما همه این موارد ممکن است به صورت همزمان دیده نشود. در حقیقت ، حتی ممکن است متوجه نشوید کبد چرب دارید.
- خستگی و ضعف
- درد یا احساس پری در ناحیه راست یا وسط شکم
- افزایش سطح آنزیم های کبدی از جمله AST و ALT
- افزایش انسولین
- افزایش سطح تری گلیسیرید
کبد چرب ممکن است باعث ایجاد علائم کمی شود و اغلب با آزمایش خون تشخیص داده می شود. معمولاً کبد چرب غیر الکلی علائم برجسته تری دارد. این علائم عبارتند از درد شکم و احساس ناخوشایند [2].
علائم کبد چرب در زنان
معمولاً کبد چرب غیر الکلی هیچ علائمی ایجاد نمی کند. اما در صورت بروز علائم، موارد زیر را مشاهده خواهید کرد:
- خستگی
- درد در مرکز و یا سمت راست بخش بالای شکم
علائم و نشانه های احتمالی در موارد پیشرفته کبد چرب غیر الکلی و سیروز شامل موارد زیر است:
- تورم شکمی (آسیت)
- عروق خونی بزرگ شده دقیقاً زیر سطح پوست
- طحال بزرگ شده
- کف دست قرمز
- زردی پوست و چشم (زردی)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم و نشانه های مداوم دارید که باعث نگرانی شما می شود با پزشک خود ملاقات کنید [3].
علائم کبد چرب روی پوست
چربی كبد تاثیر زیادی روی پوست نمی‌گذارد، فقط ممكن است گاهی اوقات باعث ورم و باز شدن منافذ پوستی شود. در مورد هورمون‌ها، متابولیسم چربی و كلسترول، اگر كبد به درستی عمل نكند ممكن است عواقبش به پوست فرد هم سرایت كند و آكنه و جوش‌های پوستی ایجاد شود [4].
علائم کبد چرب شدید و حاد
بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) و استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) به طور معمول علائم کمی دارند و یا هیچ علائمی ندارند. كودكان با بیماری های خاصي - از جمله چاقي، سندرم متابوليك و بيماري ديابت نوع 2 بیشتر مستعد به ابتلا به کبد چرب غیر الکلی و استئاتوهپاتیت غیر الکلی مي باشند. اگر کبد چرب به کبد چرب غیر الکلی تبدیل شود، علائم زیر بروز می کند:
- از دست دادن اشتها
- تهوع و استفراغ
- درد متوسط تا شدید شکم
- زرد شدن چشم و پوست
حتماً به طور منظم برای معاینات استاندارد و آزمایش خون به پزشک مراجعه کنید تا کبد چرب را در مرحله اولیه و برگشت پذیر تشخیص دهد [5]. اگر کبد چرب تبدیل به سیروز شود، ممکن است منجر به پیشرفت علائم نارسایی کبد شود. علائم نارسایی کبد عبارتند از:
- زردی (به دلیل تجمع بیلی روبین)
- آسیت و ورم (تورم بدن) به دلیل کاهش تولید پروتئین توسط کبد
- افزایش کبودی
- سردرگمی ذهنی
علائم کبد چرب گرید 2
علائم در کبد چرب گرید 2 زودتر و با سرعت بالاتری نسبت به کبد چرب گرید یک ظاهر میشوند . از جمله علائم بیماری کبد چرب گروید 2 خستگی و بی حالی است. در برخی موارد علاوه براین دو مورد با کاهش وزن و بی اشتهایی، حالت تهوع، رد شدن چشمها و پوست، درد در مرکز شکم یا در سمت راست بالای شکم، خارش، سردرگمی ذهنی، و ورم پاها و شکم نیز مواجه می شویم. زمانی که چربی بیش از حد در کبد جمع شود باعث ایجاد التهاب در کبد شده و این التهاب منجر به بروز هپاتیت در بدن می شود.
علائم کبد چرب گرید 3
در کبد چرب گرید 3، اوضاع بدتر از دو گرید دیگر است. علائم شدید تر ظاهر شده است که شامل :
- در این بیماری پوست بیمار به زردی رفته و رنگ آن تغییر می کند. این علامت نشانه مهمی برای پی بردن به بیماری مذکور است.
- در بیماری کبد چرب گرید 3 رگ های شکم متورم شده و شبیه مار می شود.
- در حالت حاد بیمار ممکن است از هوش رفته و گاهی کلیه های خود را هم از دست می دهد و نیاز به دیالیز پیدا می کند [6].
علائم کبد چرب در افراد لاغر
البته برخلاف تصور بسیاری از افراد، کبد چرب فقط مختص افراد چاق نیست؛ بلکه افراد لاغر هم ممکن است به علت تغذیه نادرست، استرس زیاد، ورزش نکردن و... دچار کبد چرب شوند. هرچند درصد ابتلا به کبد چرب میان افراد لاغر بسیار کمتر از افرادی است که دچار چاقی به‌ویژه در ناحیه شکم هستند.
علائم کبد چرب در کودکان
ممکن است در کودکان، نوجوانان و جوانان، کبد چرب غیر الکلی علائمی ایجاد کند. اگر آسیب کبدی ناشی از کبد چرب غیر الکلی منجر به زخم و سخت شدن دائمی کبد شود، بیماری سیروز ایجاد شده است. کبد چرب غیر الکلی که تبدیل به سیروز می شود علائمی ایجاد می کند مانند احتباس مایعات، خونریزی داخلی و گیجی مشکلات عضلات. افراد مبتلا به سیروز دچار آسیب کبدی می شوند و نیاز به پیوند کبد دارند. علائم کبد چرب غیرالکلی شامل موارد زیر است:
- خستگی شدید
- ضعف
- کاهش وزن
- زرد شدن پوست یا چشم ها
- رگ های خونی عنکبوتی روی پوست
- خارش طولانی مدت.
کبد چرب غیرالکلی که به سیروز تبدیل می شود می تواند علائمی مانند احتباس مایعات ، خونریزی داخلی ، هدر رفتن عضلات و سردرگمی ایجاد کند. مبتلایان به سیروز ممکن است به نارسایی کبد مبتلا شوند و نیاز به پیوند کبد دارند [7].
علائم کبد چرب در آزمایش خون
اغلب کبد چرب علائم ظاهری ندارد، گاهی بطور اتفاقی در آزمایش خون متوجه کبد چرب میشوید. در آزمایش خون گزینه های ALT و AST در کبد چرب اغلب بالاست. در سونوگرافی هم گرید کبد چرب مشخص میشود. که اغلب موارد پیشرفته مثل کبد چرب گرید 2 و 3 در سونوگرافی مشخص میشود [8].
عوامل خطر ساز برای ابتلا به کبد چرب
در صورت مصرف بیش از حد الکل و وجود موارد زیر احتمال کبد چرب افزایش می یابد:
- چاقی
- سوء تغذیه
- ابتلا به هپاتیت مزمن ویروسی ، به ویژه هپاتیت C
- داشتن ژنهایی که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهد
- مرد آفریقایی آمریکایی یا اسپانیایی
- سن - هرچه سن شما بیشتر باشد ، احتمال این بیماری بیشتر می شود.
دلیل اینکه برخی از افراد مبتلا به کبد چرب غیر الکلی می شوند و برخی دیگر دچار کبد چرب غیر الکلی می شوند، مشخص نیست. ژن ممکن است یکی از دلایل باشد. در صورت وجود موارد زیر احتمال کبد چرب غیر الکلی افزایش می یابد:
- اضافه وزن یا چاقی
- بدن شما به انسولین پاسخ ندهد (مقاومت به انسولین) یا در صورتی که مبتلا به دیابت نوع 2 باشید
- میزان زیادی تری گلیسیرید یا کلسترول "بد" (LDL) یا سطح پایین کلسترول "خوب" (HDL) داشته باشید
- افزایش سن
- سندرم تخمدان پلی کیستیک دارید
- آپنه خواب دارید
- تیروئید غیر فعال دارید (پزشک این حالت را کم کاری تیروئید می گوید)
- غده هیپوفیز کم تحرک دارید
- سوء تغذیه دارید
- به سرعت وزن خود را از دست داده اید
- در معرض سموم و مواد شیمیایی خاصی قرار گرفته اید
دارای سندرم متابولیک هستید. این حالتی ترکیبی از بیماری هایی است که شما را به احتمال زیاد به دیابت نوع 2 و بیماری های قلبی مبتلا می کند. با وجود سندرم متابولیک، ممکن است به یکی از سه بیماری زیر مبتلا شوید:
- اندازه بزرگ کمر
- تری گلیسیرید بالا یا کلسترول LDL
- سطح پایین کلسترول HDL (خوب)
- فشار خون بالا
- قند خون بالا
دلایلی که کمتر منجر به کبد چرب غیر الکلی می شوند عبارتند از:
- بیماری هایی که بر نحوه استفاده یا ذخیره چربی بدن شما تأثیر می گذارد
- هپاتیت C یا سایر عفونت ها
- کاهش سریع وزن
- مصرف داروهای خاص مانند گلوکوکورتیکوئیدها ، متوترکسات (روماتکس ،ترکسال)، استروژن مصنوعی ، تاموکسیفن (نولوادکس، سولتاموکس) و ....
- برداشتن کیسه صفرا. برخی از افرادی که برای برداشتن کیسه صفرا عمل جراحی انجام می دهند، بیشتر در معرض کبد چرب غیر الکلی قرار دارند.
برای اکثر بیماران، کبد چرب غیر الکلی یک بیماری خوش خیم است و علائمی ندارد. فقط در صورتی که کبد دچار التهاب شود، علائم بروز می کنند. همانند سایر انواع هپاتیت، علائم اولیه غیر اختصاصی است و شامل ضعف، خستگی و پر بودن و ناراحتی بالای شکم است.
1-Rotonya M. Carr. Non-alcoholic fatty liver disease: Pathophysiology and management. Gastroenterol Clin North Am. 2016 Dec; 45(4): 639–652.
2-Reccia I, Kumar J. Non-alcoholic fatty liver disease: A sign of systemic disease. Metabolism. 2017 Jul;72:94-108.
3-Suzuki A, Abdelmalek MF. Nonalcoholic fatty liver disease in women. Womens Health (Lond). 2009 Mar;5(2):191-203
4-Sunil Dogra and Rashmi Jindal. Cutaneous Manifestations of Common Liver Diseases. J Clin Exp Hepatol. 2011 Dec; 1(3): 177–184.
5-Elina M. Petäjä. Definitions of Normal Liver Fat and the Association of Insulin Sensitivity with Acquired and Genetic NAFLD—A Systematic Review. Int J Mol Sci. 2016 May; 17(5): 633.
6-Maitreyi Raman and Johane Allard. Nonalcoholic fatty liver disease: A clinical approach and review. Can J Gastroenterol. 2006 May; 20(5): 345–349.
7-Yesim Ozturk and Ozlem Bekem Soylu. Fatty liver in childhood. World J Hepatol. 2014 Jan 27; 6(1): 33–40.
8- Philip Hall and Johnny Cash. What is the Real Function of the Liver ‘Function’ Tests? Ulster Med J. 2012 Jan; 81(1): 30–36.
