در ابتدای این مقاله، پادکستی جذاب با موضوع «آیا زیاده‌روی در سونوگرافی خطرناک است؟» برای شما همراهان امایی آماده کرده‌ایم. از شما دعوت می‌کنیم به این پادکست گوش دهید.
آیا سونوگرافی در دوران بارداری خطرناک است؟
سونوگرافی یک روش تصویربرداری است که با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از اندام‌های داخلی بدن ایجاد می‌کند. برخلاف اشعه ایکس که از تشعشعات مضر استفاده می‌کند و در دوران بارداری توصیه نمی‌شود، سونوگرافی روشی کم‌خطر و ایمن محسوب می‌شود.بررسی‌های علمی نشان داده‌اند که استفاده از سونوگرافی در دوران بارداری با هیچ‌گونه عوارض جسمی برای نوزاد پس از تولد مرتبط نبوده است.با این حال، یکی از معدود نگرانی‌های مربوط به سونوگرافی، احتمال تشخیص اشتباه در برخی موارد است؛ به این معنا که ممکن است پزشک در تصویر سونوگرافی موردی مشکوک را مشاهده کند که در ادامه بی‌خطر و طبیعی تشخیص داده شود.با وجود این احتمال بسیار کم، سونوگرافی همچنان ابزاری ضروری در دوران بارداری به شمار می‌آید، چرا که اطلاعات مهمی در مورد وضعیت مادر و جنین ارائه می‌دهد.
خانم دکتر فریبا رضایی، متخصص زنان و زایمان در این مورد میفرمایند: «سونوگرافی در بارداری لازمه گاهی باید انجام بشه و حالا سونوگرافی کالر داپلر هست با سه بعدی هست یا سونوگرافی های معمولی تا زمانی که پزشک شما متخصص زنان تشخیص میده که باید سونوگرافی انجام بدید باید انجام بدید اگر در مراکز معتبر و تحت نظر پزشکتون و تخت نظر پزشک زنانتون یعنی طبق اون ارجاع شده باشید جای نگرانی نیست گاهی انجام ندادن سونوگرافی ممکنه چیزی تو بارداری نیست بکنه و گاهی هم به اشتباه زیادی سونوگرافی براتون میفرستند که درست نیستش سونوگرافی زمانبندی های متفاوت و منظمی داره
اینا سونوگرافی‌های ضروری دوران بارداری هستن و از این به بعد برای هر فردی متفاوته!
تایم‌های ضروری سونوگرافی در بارداری:
هفته ۶ تا ۸: تأیید بارداری، بررسی قلب جنین
هفته ۱۱ تا ۱۴: سونوگرافی NT برای بررسی اختلالات کروموزومی
هفته ۱۸ تا ۲۲: سونوگرافی آنومالی جهت بررسی دقیق اندام‌های جنین
هفته ۲۸ تا ۳۲: بررسی رشد جنین و میزان مایع آمنیوتیک
هفته ۳۶ به بعد: بررسی وضعیت قرارگیری جنین و آمادگی برای زایمان
در موارد خاص:
کاهش حرکت جنین : سونوگرافی بیوفیزیکال
جنین‌های کم‌وزن : سونوگرافی رنگی داپلر
سابقه سزارین : سونوگرافی در صورت درخواست پزشک
ناهنجاری‌های مشکوک :بررسی آنومالی با تأخیر تا هفته ۲۴
مشکلات قلب جنین (مثلاً در مادران دیابتی یا سابقه ناهنجاری قلبی در فرزند قبلی)
سونوگرافی در دوران بارداری چه اطلاعاتی به ما می‌دهد؟
در مراحل اولیه بارداری، سونوگرافی به تشخیص موارد کلیدی زیر کمک می‌کند:
۱. سن بارداری (سن حاملگی)
حتی اگر از برنامه‌های محاسبه دوره قاعدگی استفاده کنید یا پریودهای منظمی داشته باشید، تعیین دقیق سن بارداری بدون سونوگرافی دشوار است. پزشک با اندازه‌گیری‌های دقیق در سونوگرافی، می‌تواند مشخص کند بارداری شما دقیقاً چند هفته است.این موضوع برای تعیین روش‌های ادامه بارداری (مثلاً داروی سقط فقط تا ۱۰ هفتگی مجاز است) اهمیت دارد.
۲. محل قرارگیری جنین
در اغلب موارد، جنین داخل رحم رشد می‌کند. اما در برخی موارد نادر، بارداری خارج از رحم رخ می‌دهد که به آن «بارداری خارج‌رحمی» یا «حاملگی خارج‌رحمی» گفته می‌شود.
این وضعیت می‌تواند خطرناک و حتی تهدیدکننده جان مادر باشد، زیرا ممکن است لوله فالوپ پاره شود. سونوگرافی در شناسایی این نوع بارداری نقش حیاتی دارد.
۳. بررسی زنده بودن جنین (Viability)
آیا می‌دانستید که حتی پس از سقط جنین، احتمال دارد نتیجه تست بارداری همچنان مثبت باشد؟
سونوگرافی با بررسی علائمی مانند وجود ضربان قلب می‌تواند نشان دهد که آیا جنین هنوز زنده است یا خیر. در صورت عدم حیات جنین، ممکن است نیاز به پیگیری و درمان پزشکی وجود داشته باشد.
چند بار باید در دوران بارداری سونوگرافی انجام داد؟
با وجود اهمیت سونوگرافی، هدف اصلی آن است که تعداد دفعات انجام آن تا حد ممکن محدود شود.در بیشتر موارد، سونوگرافی اول در اوایل بارداری برای بررسی سن، محل و وضعیت حیات جنین انجام می‌شود، و سونوگرافی‌های بعدی برای پیگیری رشد و وضعیت جنین صورت می‌گیرند.با این حال، تعداد دقیق دفعات سونوگرافی بسته به شرایط خاص هر فرد توسط پزشک تعیین می‌شود. مثلاً در بارداری‌های پرخطر، ممکن است سونوگرافی‌های بیشتری مورد نیاز باشد.
عوارض احتمالی سونوگرافی بر جنین
اگرچه سونوگرافی به‌طور کلی به‌عنوان روشی ایمن برای مادر و جنین شناخته می‌شود، اما پژوهش‌ها و بحث‌هایی در رابطه با احتمال بروز عوارض جانبی ناشی از قرارگیری جنین در معرض امواج فراصوت در دوران بارداری همچنان در جریان است.شناخت این موارد به والدین کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری درخصوص انجام سونوگرافی در دوران بارداری بگیرند.
۱. اثرات گرمایی (Thermal Effects)
امواج سونوگرافی با شدت بالا و در صورت استفاده طولانی‌مدت، ممکن است باعث افزایش اندک دمای بافت‌های جنین شوند. هرچند تأثیر بالینی این افزایش دما هنوز به‌طور قطعی مشخص نیست، اما برخی نگرانی‌ها درخصوص احتمال تأثیرگذاری آن بر رشد جنین مطرح شده است.
۲. اثر کاویتاسیون (Cavitation Effects)
در اثر امواج سونوگرافی ممکن است در برخی بافت‌ها حباب‌های ریزی تشکیل شود؛ به این پدیده کاویتاسیون گفته می‌شود.تأثیرات این پدیده بر بافت‌های جنینی هنوز به‌طور کامل مشخص نشده، اما در تئوری احتمال آسیب به ساختارهای سلولی یا تأثیر بر رشد جنین مطرح است.
۳. اثرات زیستی در سطح سلولی (Biological Effects)
برخی مطالعات نشان داده‌اند که امواج سونوگرافی ممکن است در سطح سلولی اثراتی ایجاد کنند؛ مانند تغییر در تقسیم سلولی، بیان ژن‌ها و حرکت سلول‌های عصبی در مغز جنین.
البته اهمیت بالینی و پیامدهای بلندمدت این یافته‌ها هنوز مورد بحث و تحقیق است.
۴. زمان و مدت مواجهه با سونوگرافی
زمان انجام سونوگرافی و مدت‌زمان قرارگیری در معرض امواج ممکن است بر میزان خطر احتمالی آن تأثیرگذار باشد. سونوگرافی‌های گاه‌به‌گاه و محدود به‌طور کلی خطری ندارند، اما مواجهه مکرر یا طولانی‌مدت به‌ویژه در سه‌ماهه اول بارداری ممکن است باعث نگرانی در مورد اثرات تجمعی آن بر رشد جنین شود.
۵. نبود داده‌های بلندمدت قطعی
با وجود استفاده گسترده از سونوگرافی در طب مادر و جنین طی چند دهه گذشته، هنوز داده‌های کامل و قطعی در مورد تأثیرات بلندمدت آن بر رشد جنین در دست نیست. تحقیقات بیشتر همچنان برای اطمینان از ایمنی کامل سونوگرافی در دوران بارداری مورد نیاز است.
۶. ضرورت پزشکی و استفاده منطقی
پزشکان باید مزایا و معایب سونوگرافی را بر اساس وضعیت مادر، سن بارداری و شرایط پزشکی در نظر بگیرند. استفاده منطقی و هدفمند از سونوگرافی بر اساس دستورالعمل‌های حرفه‌ای، هم موجب افزایش کارایی تشخیصی می‌شود و هم از قرارگیری غیرضروری جنین در معرض امواج جلوگیری می‌کند.
جمع‌بندی
به‌طور کلی، سونوگرافی به‌عنوان ابزاری ایمن در مراقبت‌های دوران بارداری شناخته می‌شود، اما برخی نگرانی‌ها و عدم قطعیت‌ها نیز در رابطه با تأثیرات آن وجود دارد.
پزشکان و والدین باید با درنظر گرفتن شواهد موجود، نیازهای پزشکی فردی و با تکیه بر اصل «اول، آسیب نرسان» (primum non nocere)، در مورد انجام سونوگرافی تصمیم‌گیری کنند.
پرسش‌های متداول
سؤال ۱: آیا سونوگرافی در دوران بارداری برای جنین بی‌خطر است؟
پاسخ: بله. مطالعات زیادی نشان داده‌اند که استفاده صحیح و طبق دستورالعمل‌های علمی از سونوگرافی، خطری برای رشد جنین ندارد.
سؤال ۲: معمولاً چند بار در طول بارداری سونوگرافی انجام می‌شود؟
پاسخ: در بارداری‌های کم‌خطر معمولاً ۲ تا ۳ نوبت سونوگرافی انجام می‌شود: یکی در سه‌ماهه اول برای تشخیص زمان بارداری و زنده بودن جنین، دیگری در هفته ۱۸ تا ۲۲ برای بررسی ساختار بدن جنین، و در صورت لزوم یک سونوگرافی دیگر برای بررسی‌های تکمیلی.
سؤال ۳: آیا سونوگرافی‌های ۳ بعدی و ۴ بعدی برای جنین ایمن هستند؟
پاسخ: بله. این سونوگرافی‌ها از همان فناوری سونوگرافی دوبعدی استفاده می‌کنند و در صورت انجام توسط متخصص، بی‌خطر هستند. با این حال، این سونوگرافی‌ها جنبه پزشکی ضروری ندارند و بیشتر برای تصویر دقیق‌تر یا تجربه والدین استفاده می‌شوند.
سؤال ۴: آیا می‌توان از طریق سونوگرافی جنسیت جنین را تعیین کرد؟
پاسخ: بله. معمولاً در سونوگرافی آناتومی (بین هفته ۱۸ تا ۲۲) می‌توان جنسیت جنین را مشخص کرد، اما دقت آن به وضعیت قرارگیری جنین و مهارت سونوگرافیست بستگی دارد.
سؤال ۵: آیا سونوگرافی باعث افزایش خطر سقط جنین می‌شود؟
پاسخ: خیر. هیچ مطالعه‌ای نشان نداده که سونوگرافی موجب افزایش احتمال سقط می‌شود. سونوگرافی از امواج کم‌قدرت و غیر‌یونیزه‌کننده استفاده می‌کند که در صورت استفاده صحیح، برای مادر و جنین ایمن هستند.
