با شیوع ویروس کرونا بسیاری از صنایع مهم تحت تأثیر قرار گرفتند که از جمله آنها می‌توان به صنعت گردشگری اشاره کرد. با شیوع این ویروس این صنعت افت شدیدی را تجربه کرده و ضربه شدیدی به اقتصاد آن وارد شد. تأثیر کرونا بر روی صنعت گردشگری ایران و کشور‌های خارجی دیگر بسیار زیاد بود و منجر به کاهش 80 درصدی تقاضای سفر شد. در ادامه به اثرات مخربی که این ویروس بر اقتصاد گردشگری داشته می پردازیم.
وضعیت صنعت گردشگری در ایران و جهان در زمان شیوع ویروس کرونا
کمیسیون گردشگری اتاق ایران در گزارشی به بررسی وضعیت صنعت گردشگری جهان در دوره همه‌گیری کرونا پرداخته است. بر اساس این گزارش، ورود گردشگران بین‌المللی (گردشگران با اقامت شبانه در سراسر جهان) از حدود یک میلیارد و ۴۶۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ به ۴۰۷ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت که مبین کاهشی معادل ۲۲ درصد طی یک سال بوده است. بر اساس گزارش کمیسیون گردشگری اتاق ایران، مجموع کل خسارات بر بخش گردشگری بین‌المللی در 3 سال دوره کرونا حدود 4 هزار و ۲۰۰ میلیارد دلار بوده است.
کرونا از اسفند سال 1398 در ایران شیوع پیدا کرد و دولت برنامه حفاظت از جان و سلامت مردم را اجرایی کرد. یکی از این برنامه‌ها محدودیت‌های تردد و سفر بود که خسارت زیادی به صنعت گردشگری وارد می‌کرد. با اجرای این برنامه میزان خرید و رزرو بلیط پرواز یا قطار به حداقل رسید و بسیاری از افراد از سفر‌های پیش روی خود صرف نظر کردند. مقام‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران، میزان خسارت ناشی از کرونا به این صنعت، تنها در 5 ماه نخست شیوع این ویروس در کشور را 7هزار میلیارد تومان برآورد کرده‌اند. جمشید حمزه‌زاده، رییس جامعه هتل‌داران ایران هم گفته از اسفند 98 تا پایان خرداد 99، هتل ها 6 هزار میلیارد تومان از شیوع کرونا خسارت دیده‌اند.
عدد نهایی خسارت ناشی از کرونا در ایران اما بسیار بالاتر از این بوده است. به گزارش روزنامه فرهیختگان براساس آمارهای رسمی، در ایران هزار و ۲۷۳ هتل دارای مجوز تا پیش از شیوع همه گیری کرونا فعالیت می کردند که سالانه حجم زیادی از مسافران و توریست‌های داخلی و خارجی را در خود اسکان می دادند. با شیوع ویروس کرونا، اغلب مشاغل در کشورها دستخوش رکود و مشکلات شده‌اند. در این میان با کاهش فعالیت‌های مربوط به گردشگری در کشور، هتل‌ها نیز به یکی از زیانبارترین مراکز خدماتی تبدیل شده‌اند. به‌طوری‌که از اسفند 98 تا آبان 1400 خسارتی بالغ‌بر 22 هزار میلیارد تومان به آنها وارد شده است.
اگر تأثیر ویروس کرونا بر روی صنعت گردشگری ایران وجود نداشت، قطعاً این صنعت در کشور ایران رشد چشمگیری را تجربه می‌کرد. در کشور ایران 32 هزار سایت ثبت ملی، 24 سایت ثبت جهانی و بیشتر از 1 میلیون سایت تاریخی، تمدن، جهانگردی و اکوتوریسم وجود دارد که همه آنها این کشور را تبدیل به مقصدی عالی برای گردشگران داخلی و خارجی می‌کنند. ایران همچنین می‌تواند یک بازار گردشگری جذاب و ایمن را برای توریست‌های بین‌المللی ایجاد کند و با توجه به تنوع فرهنگی و مهمان‌نوازی ایرانی‌ها قطعاً بسیاری از توریست‌ها مجاب می‌شوند که به این کشور بیایند.
بهترین راهکار برای جلوگیری از تأثیرات ویروس کرونا بر وضعیت گردشگری
با اینکه کنترل ویروس کرونا در سال 1401 با واکسیناسیون گسترده مدیریت شد و به حداقل ابتلا در روز رسید، اما تاثیر این ویروس همچنان بر اقتصاد گردشگری نمایان است. در دوره همه گیری کرونا، یکی از کار‌هایی که دولت در زمینه گردشگری سلامت برای حفظ وضعیت صنعت گردشگری در ایران انجام داد، استقرار راهنمایان گردشگری در ابنیه تاریخی، موزه‌ها و مراکز تجمع در شهر‌ها بود. این راهنما‌ها وظیفه تذکر رعایت پروتکل‌های بهداشتی در اماکن مختلف را بر عهده داشتند تا مسافران ضمن تفریح و گردشگری، سفری ایمن و سلامت داشته باشند. یکی دیگر از دلایل در نظر گرفتن این راهنما‌ها در این اماکن حمایت از آنها به‌عنوان نیروی انسانی بود که در دوران کرونا آسیب‌های شدیدی را تجربه کردند. دولت همچنین برنامه‌هایی برای حضور حساب‌شده مسافران در هر شهر و استان بر اساس میزان ظرفیت آنها در نظر گرفت تا شهرهای مختلف بتوانند پذیرای تعدادی از گردشگران در روز‌های مختلف سال باشند.
همزیستی گردشگری با کرونا و لزوم جذب گردشگران بین المللی
بلا‌هایی که کرونا بر سر گردشگری آورد، غیرقابل انکار است؛ اما جامعه گردشگری با همزیستی با کرونا این تأثیرات را کاهش داد و گردشگران بین‌المللی بیشتری را جذب کرد. در آن زمان در کشور ایران پروتکل‌های سفر‌های ایمن به هتل‌ها و دیگر نهاد‌های ذی‌ربط منتقل و اجرا شدند و توانستند تأثیرات خوبی روی این صنعت بگذارند. در زمان شیوع کرونا مسئولین بیشتر توجه خود را به انجام سفر‌های داخلی به‌صورت ایمن و مسئولانه دادند، اما برنامه‌هایی برای پروتکل‌های سفر‌های خارجی نیز تدوین کردند که موجب شد مسافران خارجی هم بتوانند بدون مشکل خاصی در این ایام به ایران سفر کنند. علاوه‌بر ایران بسیاری از از کشور‌های جهان نیز برای کاهش اثرات منفی اقتصادی کرونا و همچنین جلوگیری از تأثیرات نامطلوب اجتماعی آن، رویکرد همزیستی مسالمت‌آمیز با این ویروس را در برنامه خود قرار دادند تا ضمن حفظ سلامت جامعه، تاب‌آوری اقتصادی را هم افزایش دهند. در کشور ایران با ایجاد پروتکل‌های لازم برای پذیرش گردشگران خارجی بستری مطمئن به‌وجود آمد. با وجود این بستر ایران توانست با شفافیت و اعتماد‌سازی بین‌المللی زمینه تشویق و افزایش تقاضا برای ورود گردشگران خارجی به کشور را فراهم کند. پروتکل ورود گردشگران خارجی در تمام مرز‌ها و ترمینال‌های ورودی اعم از فرودگاه‌ها، بنادر و پایانه‌های زمینی اجرا شد.
سفر ایمن، تنها راه نجات اقتصاد گردشگری در ایام کرونا
شیوع کرونا در سال های 98 تا 1401 باعث شد، بسیاری از نیرو‌های متخصص و آموزش‌دیده در حوزه گردشگری ترجیح دهند که دیگر در این زمینه فعالیتی نداشته باشند. به همین منظور دولت برنامه سفر ایمن را مطرح کرد تا از آن به‌عنوان تنها راه نجات اقتصاد گردشگری استفاده کند. در واقع حمایت‌های دولتی به تنهایی چاره‌ای برای نجات اقتصاد گردشگری در ایام کرونا نبود و باید به فکر جایگزینی آن با سفری ایمن و متناسب با شرایط کرونا می‌بودند تا گردشگران دچار کمترین آسیب در زمان شیوع ویروس شوند. در این زمینه اقدامات مختلفی هم انجام شد که از جمله آنها می‌توان به آماده‌سازی اذهان عمومی درباره بهداشت در هتل‌ها به‌جای تبلیغات علیه سفر اشاره کرد؛ چون سفر به تنهایی موجب شیوع بیماری نمی‌شود، بلکه عدم رعایت بهداشت بیماری را شیوع می‌دهد. در زمان کرونا معلوم نبود که این ویروس تا چه زمانی ادامه داشته باشد، بنابراین دولتمردان باید به فکر راهی برای احیاء بازار گردشگری می‌بودند. ایران نیز مانند بسیاری از کشورها به‌جای پاک‌کردن صورت مسئله تصمیم گرفت که تمهیداتی برای بازگشایی اماکن مذهبی و مراکز تفریحی بیندیشد. البته برای اجرایی‌کردن این طرح نیاز به مساعدت مدیران ارشد سازمان‌ها و نهاد‌های بخش خصوصی، دولتی و مردمی بود.
تأثیر کرونا بر روی صنعت گردشگری، موضوعی غیرقابل اجتناب
تأثیر کرونا بر روی صنعت گردشگری مسأله‌ای غیرقابل انکار است که بسیاری از کشور‌های جهان با آن روبرو بودند. در زمان شیوع این ویروس و بروز خسارت‌های جدی تمام کشورها با در نظر گرفتن برخی پروتکل‌ها و قوانین بهداشتی و سلامتی سعی در زنده نگه‌داشتن صنعت گردشگری داشتند و توانستند تا حدودی جلوی خسارت‌های سنگین را بگیرند. ایران نیز در این زمینه تلاش‌هایی چشمگیر داشت و توانست تا حدودی روی این صنعت تأثیرات مثبت بگذارد.
