اندازه و انواع سنگ کلیه، علائم حرکت سنگ کلیه و درمان آن

بیماری سنگ کلیه نفروتیلاسیون نامیده می شود. داشتن سنگ در هر مکانی در دستگاه ادراری، به عنوان سنگ کلیه شناخته می شود و واژه اورولیتیاز برای اشاره به سنگ هایی که در مثانه وجود دارد، استفاده می شود.

سنگ کلیه یک ماده معدنی سخت و کریستالی است که در کلیه یا دستگاه ادراری تشکیل شده است. سنگ کلیه یک علت شایع وجود خون در ادرار (هماچوری) و اغلب درد شدید در شکم، پهلو یا کشاله ران می باشد. سنگ های کلیه گاهی اوقات کالس های کلیوی نامیده می شوند.

انواع سنگ کلیه

1- سنگهای اسیداوریکی:

این نوع سنگها در افرادی که دچار دهیدراتاسیون یا از دست دهی آب بدن شده اند ، ایجاد می گردند؛ مانند افراد استفاده کننده از رژیم های پرپروتئین و یا افراد مبتلا به نقرس .

2- سنگ‌های کلسیم:

اکثر سنگ های کلیه سنگ های کلسیم هستند که معمولا به شکل اگزالات کلسیم هستند. Oxalat یک ماده طبیعی است که در غذا یافت می شود و روزانه توسط کبد شما ساخته می شود. بعضی از میوه ها و سبزیجات و همچنین آجیل و شکلات،دارای اگزالات بالا هستند.

3- سنگهای سیستین:

این نوع سنگها درصد کمی را به خود اختصاص می دهند و در افراد دچار نوعی نارسایی ارثی تشکیل می شوند. این نارسایی ارثی منجر به دفع مقادیر بالایی از برخی اسیدهای آمینه می شود (سیستینوریا).

4- سنگ ناشی از عفونت:

سنگ های شاخ گوزنی یا Struvite که معمولاً در زمینه عفونت های مزمن کلیوی به وجود می آیند. برخی سنگ ها در پاسخ به عفونت شکل می گیرند مانند عفونت دستگاه ادراری. این نوع سنگها می توانند به سرعت ایجاد شده و بزرگ شوند [1] .

اندازه سنگ کلیه

اندازه سنگ ها به ترتیب ۵ میلی متر، ۵ تا ۱۰ میلی متر، ۱۰ تا ۲۰ میلی متر و بیشتر از ۲۰ میلی متر طبقه بندی می شوند. طول میزراه (حالب) بر حسب قد افراد تفاوت دارد، ولی در مورد ۲۵ سانتی متر اتفاق نظر وجود دارد. وقتی سنگ در کلیه تشکیل شد، ۹۰ درصد امکان دفع آن  از میزراه(حالب) وجود دارد. در هنگام دفع سنگ از حالب، درد شدید پهلو (کولیک کلیوی) ایجاد می شود، که تنها راه تسکین درد تزریق مورفین می باشد.

علایم دقیق سنگ کلیه

در حالی که برخی از سنگهای کلیه علائمی ایجاد نمی کنند (به نام "سنگهای خاموش")، افرادی که سنگ های کلیه دارند اغلب درد ناگهانی و کمردرد در ناحیه کمر و یا پهلو، کشاله ران یا شکم را گزارش می دهند. تغییرات در موقعیت بدن این درد را از بین نمی برد. درد شکمی، کشاله ران، و / یا درد پشت معمولا مشخصه درد کولیک است (درد گاهی اوقات به عنوان کولیک کلیوی شناخته می شود).

ممکن است این درد آنقدر شدید باشد که همراه با تهوع و استفراغ ایجاد شود. این درد توسط بسیاری از افراد به عنوان بدترین درد در زندگی آنها توصیف شده است، حتی بدتر از درد زایمان یا شکستن استخوان.

سنگ کلیه نیز به طور خاص باعث ادرار خونی می شود. اگر عفونت در مجاری ادراری همراه با سنگ وجود داشته باشد، ممکن است باعث تب و لرز شود. گاهی اوقات علائم مانند دشوار ادرار کردن، نیاز فوری به ادرار، درد آلت تناسلی، یا درد بیضه ممکن است به علت سنگ کلیه ایجاد شود.

در صورت تجربه این علائم فورا به پزشک مراجعه کنید:

• درد بسیار شدید است که نمیتوانید نشست و یا موقعیت راحت پیدا کنید
• درد همراه تهوع و استفراغ
• درد همراه با تب و لرز
• خون در ادرار خود
• مشکل دفع ادرار

احتمال دارد سنگ‌های بسیار کوچک بدون هیچ علائمی دفع شوند.

علائم حرکت سنگ کلیه

به‌طور کلی زمانی که سنگ می‌خواهد خارج شود، علائمی از خود بروز می‌دهد. زمانی که سنگ در بالا کلیه قرار دارد، درد در ناحیه پشت است. هنگامی‌که سنگ پایین‌تر می‌آید، درد در اطراف پهلو و شکم بیشتر می‌شود. وقتی سنگ در قسمت پایین میزنای می آید، درد در جلو شکم ظاهر می‌گردد.

موقعیت اورژانسی مربوط به زمانی است که سنگ می‌خواهد وارد مثانه شود و از طریق ادرار خارج شود که درد در ناحیه کشاله ران احساس می‌شود. زمانی که سنگ داخل مثانه شد درد کاهش می‌یابد و علائم در افراد مختلف به شکل‌های مختلفی ظهور پیدا می‌کند [2].

چه کسی در معرض خطر سنگ کلیه است؟

ممکن است سنگ کلیه در هر فردی ایجاد شود اما افراد مبتلا به بیماری های خاص یا افرادی که داروهای خاصی مصرف می کنند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. سنگهای دستگاه ادراری در مردان بیشتر از زنان دیده می شود. اکثر سنگ های ادراری در افراد 20 تا 49 ساله ایجاد می شود و افرادی که به حملات متعدد سنگ های کلیوی مبتلا هستند، معمولا در دهه دوم یا سوم زندگی خود دچار سنگ کلیه می شوند. افرادی که بیش از یک سنگ کلیه داشته اند مستعد ابتلا به سنگ های بیشتری هستند.

در ساکنان کشورهای صنعتی، سنگ کلیه شایع تر از سنگ های مثانه است. برای ساکنین مناطق توسعه یافته در جهان این مسئله عکس می باشد و سنگ های مثانه شایع تر است. اعتقاد بر این است که این تفاوت با عوامل رژیم غذایی مرتبط است. افرادی که در مناطق جنوب یا جنوب غربی ایالات متحده زندگی می کنند، میزان بیشتری از تشکیل سنگ کلیه دارند که احتمالا به دلیل مصرف آب ناکافی، کم آبی بدن رخ می دهد. در طول چند دهه گذشته، درصد افرادی که سنگ کلیه در ایالات متحده دارند افزایش یافته است، که احتمالا مربوط به شیوع چاقی است.

سابقه خانوادگی سنگ کلیه نیز عامل خطر برای ایجاد سنگ کلیه است. سنگ کلیه در آسیا و سفیدپوستان بیشتر از بومیان آمریکایی، آفریقایی یا آفریقایی آمریکایی است. سنگ کلیه اسید اوریک در افراد مبتلا با سطح بالای اسید اوریک در خونشان (هیپوریکمی) بیشتر دیده می شود.

تعداد کمی از زنان باردار دچار سنگ کلیه می شوند و شواهدی وجود دارد که تغییرات مرتبط با بارداری ممکن است خطر ایجاد سنگ را افزایش دهد. عوامل مؤثر در تشکیل سنگ در دوران بارداری شامل کاهش میزان عبور ادرار به علت افزایش سطح پروژسترون و کاهش مصرف مایع به دلیل کاهش ظرفیت مثانه به علت بزرگ شدن رحم است. زنان باردار سالم نیز افزایش خفیفی در میزان دفع کلسیم ادراری نشان میدهند. با این وجود هنوز معلوم نیست که آیا تغییرات بارداری مستقیما مسئول تشکیل سنگ کلیه هستند یا اینکه این زنان عامل دیگری دارند که باعث ایجاد سنگ کلیه می شود [3].

چه چیزی باعث تشکیل سنگ کلیه می شود؟

سنگ کلیه وقتی شکل می گیرد که حجم ادرار کاهش می یابد و / یا مواد تشکیل دهنده اضافی سنگ در ادرار افزایش می یابد. شایع ترین نوع سنگ کلیه شامل کلسیم در ترکیب با اگزالات یا فسفات است. اکثریت سنگ های کلیه سنگ های کلسیمی هستند. سایر ترکیبات شیمیایی که می توانند سنگ ها را در دستگاه ادراری تشکیل دهند عبارتند از اسید اوریک، آمونیم فسفات منیزیم و سیتستین اسید آمینه.

از دست دادن آب بدن به خاطر کاهش مصرف مایعات و یا ورزش شدید بدون جایگزینی مایع کافی خطر سنگ کلیه را افزایش می دهد. انسداد جریان ادرار نیز می تواند منجر به تشکیل سنگ شود. در این راستا، آب و هوا ممکن است عامل خطر برای تشکیل سنگ کلیه باشد، زیرا ساکنان مناطق گرم و خشک احتمالا دچار کم آبی بدن می شوند و مستعد به تشکیل سنگ می باشند.

سنگ کلیه همچنین می تواند ناشی از عفونت در دستگاه ادراری باشد. این حالت به عفونت سنگ معروف می باشد. اختلالات متابولیک، از جمله اختلالات ارثی متابولیسم، می تواند ترکیب ادرار را تغییر دهد و خطر ابتلا به سنگ در فرد را افزایش دهد. سایر بیماری های پزشکی که باعث سنگ کلیه می شوند. تعدادی از بیماری های مختلف پزشکی می تواند به افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه منجر شود:

-  نقرس باعث افزایش مقدار اسید اوریک در خون و ادرار می شود و می تواند منجر به تشکیل سنگ کلیه اسید اوریک شود.

- Hypercalciuria (کلسیم بالا در ادرار)، یکی دیگر از بیماری های ارثی است که باعث ایجاد سنگ در بیش از نیمی از موارد می شود. در این حالت، کلسیم بیش از حد از غذا جذب می شود و به ادرار منتقل می شود، جایی که ممکن است فسفات کلسیم یا سنگ کلیه کلسیم اگزالات ایجاد کند.

- سایر بیماری های مرتبط با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه عبارتند از: هیپپاراتیروئیدیسم، بیماری های کلیه مانند اسیدوز کبدی کلیوی و سایر بیماری های متابولیک ارثی، از جمله سین سینیری و هیپرکسالورژی.

- بیماری های مزمن مانند دیابت و فشار خون بالا نیز با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه ارتباط دارد.

- افرادی که مبتلا به بیماری التهابی روده می شوند نیز بیشتر به سنگ کلیه مبتلا می شوند.

- کسانی که تحت عمل جراحی پیوند روده یا جراحی قرار گرفته اند نیز در معرض خطر سنگ کلیه هستند.

- بعضی از داروها همچنین خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهند. این داروها شامل برخی از دیورتیک ها، آنتی اسیدهای حاوی کلسیم و مهار کننده پروتئاز، داروئی که برای درمان عفونت HIV استفاده می شود.

-  عوامل و روش های رژیم غذایی ممکن است خطر تشکیل سنگ در افراد حساس را افزایش دهد. به طور خاص، دریافت مایعات به مقدار کم باعث کم آبی بدن می شود که یک عامل خطر عمده برای تشکیل سنگ است.

سایر اقدامات رژیم غذایی که ممکن است خطر ابتلای افراد به سنگ کلیه را افزایش دهد عبارتند از:

• مصرف زیاد پروتئین حیوانی
• رژیم غذایی با نمک زیاد
• مصرف بیش از حد قند
• مصرف بیش از حد مکمل ویتامین D
• و مصرف بیش از حد مواد غذایی حاوی اگزالات مانند اسفناج

مصرف کم کالری در رژیم غذایی ممکن است تعادل کلسیم-اگزالات را تغییر دهد و منجر به افزایش دفع اگزالات و تمایل به تشکیل سنگ اگزالات شود.

 Hyperoxaluria به عنوان یک بیماری ارثی غیر معمول است و به عنوان hyperoxaluria اولیه شناخته شده است. سطح بالای اگزالات در ادرار، باعث افزایش خطر تشکیل سنگ می شود. Hyperoxaluria اولیه بسیار کمتر از Hyperoxaluria به علت عوامل رژیمی است که در بالا ذکر شد [4].

چگونه سنگ کلیه تشخیص داده می شود؟

تشخیص سنگ زمانی است که الگوی معمول علائم ذکر شده دیده شود و یا سایر علل احتمالی مانند درد شکم یا پهلو رخ دهد. آزمون ایده آل برای تشخیص سنگ کلیه آزمایش ادرار و سونوگرافی می باشد. بسیاری از بیماران که به اتاق اورژانس مراجعه می کنند، سی تی اسکن بدون کنتراست انجام می دهند. این کار می تواند به سرعت انجام شود و به جلوگیری از علل دیگر درد یا درد شکم کمک می کند. با این حال، سونوگرافی کلیه و مجارای اداری کمک میکند.

درمان سنگ کلیه

اگر چه هیچ درمان اثبات شده ای برای حل کردن سنگ کلیه وجود ندارد، ممکن است درمان خانگی برای بیمارانی که سابقه شناخته شده سنگ های کلیوی دارند در نظر گرفته شود. از آنجایی که اکثر سنگ های کلیه، به لحاظ زمانی، به مثانه منتقل می شوند، درمان به سمت کنترل علائم هدایت می شود. مراقبت در خانه در این مورد شامل مصرف زیاد مایعات می شود. استامینوفن (تیلنول) ممکن است به عنوان داروی مسکن استفاده شود، اگر هیچگونه منع مصرفی برای آن وجود نداشته باشد. اگر داروهای بیشتری برای درد لازم باشد، ممکن است داروهای ضد درد قوی تر توصیه شود.

 اکثر سنگهای کلیه در نهایت از طریق دستگاه ادراری به مدت 48 ساعت با مصرف مایع فراوان دفع می شوند. Ketorolac ، داروهای ضد التهابی تزریقی و مواد مخدر ممکن است برای کنترل درد در هنگام استفاده از داروهای ضد درد موثر باشد. اگر به دلیل افزایش خطر خونریزی و یا اختلال در عملکرد کلیه، باید از لیتودریپسی جلوگیری شود، باید از مصرف تورادول، آسپرین و NSAID ها نیز اجتناب شود. وقتی تهوع و استفراغ وجود دارد، داروهای ضد درد مصرف می شود.

عوامل متعددی وجود دارد که توانایی عبور سنگ را دارند. این شامل اندازه فرد، کانال عبور سنگ، بزرگ شدن پروستات، بارداری و اندازه سنگ است. یک سنگ 4 میلیمتری احتمال عبور 80٪ دارد، در حالی که یک سنگ 5 میلیمتری احتمال عبور 20٪ دارد. سنگهای بزرگتر از 9 تا 10 میلی متر به ندرت بدون درمان خاص منتقل می شوند.

داروی سنگ کلیه

برخی از داروها برای افزایش میزان دفع سنگ های کلیوی مورد استفاده قرار گرفته اند. این داروها شامل مسدود کننده های کانال کلسیم مانند نایفیدایپین (Adalat، Procardia، Afeditab، Nifediac) و مسدود کننده های آلفا مانند تامسولوزین (Flomax) می باشد. این داروها برای افرادی که دارای سنگهایی هستند که به سرعت از طریق دستگاه ادراری عبور نمی کنند تجویز می شود.

لیتوتریپسی یا سنگ شکنی

برای سنگهای کلیه که به صورت خود به خودی دفع نمی شوند، اغلب از روش لیتودریپسی استفاده می شود. در این روش، امواج شوک برای شکستن یک سنگ بزرگ به قطعات کوچکتر که می توانند از طریق سیستم ادرار عبور کنند استفاده می شود.

جراحی 

تکنیک های جراحی برای حذف سنگ های کلیه در زمانی که سایر روش های درمان موثر نیست، توسعه یافته اند. این تکنیک ها ممکن است از طریق یک برش کوچک در پوست (نفرولیتوتومی پوستی) و یا از طریق یک دستگاه شناخته شده به عنوان اورتروسکوپ که از طریق مجرای ادرار به داخل مثانه هدایت می شود، انجام شود [5] .

دفع سنگ کلیه چه مدت طول می‌کشد؟

 از طریق روش‌های درمانی، کوچک‌ترین سنگ‌ها که معمولاً کمتر از 5 یا 6 میلی‌متر هستند، ظرف چند روز تا چند هفته دفع می شوند.

دفع فوری سنگ کلیه

بهترین درمان خانگی برای تشویق و تحریک سنگ های کلیه جهت دفع مصرف زیاد مایعات است، به خصوص آب معمولی و آب میوه هایی نظیر آب پرتقال یا گریپ فروت. مایعات اضافه منجر می شوند بیشتر از حالت عادی نیاز به ادرار کردن داشته باشید و همین موضوع به حرکت کردن سنگ و جلوگیری از بزرگ شدن آن کمک می کند. بنابراین سعی کنید میزان مصرف مایعات خود در شبانه روز را به نسبت حالت عادی افزایش دهید[6].

درمان سنگ کلیه در منزل

برای برخی از افراد که سنگ های کلیه زیادی داشته اند، مراقبت خانگی ممکن است مناسب باشد. هنگام دفع سنگ کلیه، نوشیدن مقدار زیاد مایعات مهم است. در واقع، این مهم ترین روش مراقبت خانگی است. داروها ممکن است به کنترل درد کمک کنند. با این حال، اگر اولین بار است که علائم نشان دهنده سنگ کلیه است، مهم است که به زودی به دکتر مراجعه کنید.

توصیه های تغذیه ای در کنترل سنگ کلیه

• مصرف کافئین در حد معمول
• افزایش دریافت سیترات
• منیزیم
• پرهیز از مصرف زیاد ویتامین C
• افزایش فعالیت بدنی
• وزن در محدوده نرمال
• مصرف گریپ فروت (اسیدسیتریک موجود در گریپ فروت می‌ تواند مانع از تشکیل سنگ کلیه شود و حتی سنگ‌ های کوچک در حال تشکیل را تجزیه می‌ کند.

مواد غذایی غیر مجاز در بیماران سنگ کلیه

• نمک
• نوشابه کولا
• قهوه
• چای پر رنگ
• گوشت قرمز
• ماهی
• مرغ
• مواد غذایی سرشار از اگزالات مثل اسفناج و شکلات

با این که سنگ های کلیه می توانند رایج باشند و حتی پس از دفع آن ها دوباره در کلیه های فرد پدیدار شوند، راه های ساده و مفیدی وجود دارد که می توانند به اجتناب از آن ها کمک شایانی کنند [7]. از جمله مواد مفید برای دفع خانگی سنگ های کلیه می توان به موارد زیر اشاره داشت:

• سرکه سیب
• مارچوبه
• روغن زیتون
• آب انار
• عصاره یا چای یا آب قاصدک
• کاهش وزن
• آب کرفس یا دانه آن
• لوبیا سبز
• آب گوجه فرنگی
• ریحان و آب لیمو

آیا می توان از سنگ کلیه جلوگیری کرد؟

به جای اینکه به درمان بپردازید بهتر است قبل از هرچیز از سنگ کلیه جلوگیری کنید. این امر می تواند با نوشیدن آب بیشتر انجام شود زیرا مصرف مایعات به مقدار کم و کم آبی بدن عوامل خطر اصلی برای تشکیل سنگ کلیه است.

با توجه به علت سنگ کلیه و سابقه پزشکی فرد، تغییرات در رژیم یا داروها گاهی توصیه می شود که احتمال ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد. اگر فردی یک سنگ را دفع کرده باشد، نمونه سنگ برای تجزیه و تحلیل آن در آزمایشگاه برای تعیین دقیق نوع سنگ مورد استفاده قرار می گیرد.

افرادی که تمایلی به تشکیل سنگ کلیه کلسیم اگزالات ندارند ممکن است توصیه شود که مصرف غذاهای حاوی اگزالات بالا مانند اسفناج، چغندر، گندم و بادام زمینی را محدود کنند. همچنین نوشیدن آب لیمو یا لیموناد ممکن است در جلوگیری از سنگ کلیه مفید باشد.

اکثر سنگهای کلیه به صورت خود به خودی دفع می شوند و درمان های موفقیت آمیز برای حذف سنگ های بزرگتر یا سنگی که عبور نمی کند، توسعه داده شده است. افرادی که سنگ کلیه داشته اند بیشتر در معرض خطر ایجاد سنگ در آینده می باشند.