آلودگی هوا و بارداری

آلودگی هوا یکی از چالشهای مهم سلامت عمومی است و قرارگیری مادران باردار در معرض آلاینده‌هایی مانند ذرات معلق (PM2.5 و PM10)، اوزون(O3)، دی اکسید نیتروژن(NO2) و دی اکسید گوگرد(SO2) میتواند پیامدهای جدی بارداری از جمله تولد زودهنگام، وزن کم تولد، مرده زایی، اختلالات رشد جنینی و ناهنجاریهای مادرزادی ایجاد کند. مواجهه با سطوح بالای PM در دوره حساس تکامل جنین، باعث اختلال در عملکرد جفت و رشد جنین میشود. نابرابریهای اجتماعی–اقتصادی نیز این خطر را تشدید میکند، زیرا جوامع حاشیه نشین بیشتر در معرض آلودگی و کمتر به خدمات بهداشتی دسترسی دارند.

مطالعات نشان داده‌اند که مواجهه با PM2.5 در بارداری با کاهش وزن تولد و افزایش خطر مرده‌زایی مرتبط است؛ درحالی‌که برخلاف تصور رایج که آلودگی هوا منجر به محدودیت رشد داخل رحمی و کاهش وزن تولد می شود، مطالعات اخیر نشان داده است که مواجهه با آلاینده های هوا در طی بارداری بخصوص PM2.5, NO2, و SO2 با پیامدهای نامطلوب از جمله ماکروزومی (رشد بیش از حد جنین) در ارتباط می باشد که میتواند منجر به بیماریهای قلبی عروقی، چاقی، دیابت تیپ2، و دیگر بیماریها در بزرگسالی شود.

به‌طور کلی، آلودگی هوا یکی از عوامل مهم و قابل پیشگیری تهدید کننده سلامت جنین و مادر محسوب میشود.

آلاینده های هوا

منابع آلاینده هوا به دو دسته طبیعی و مصنوعی(انسان ساز) تقسیم می شود.

منابع طبیعی :

• فعالیت آتش فشان ها و آتش سوزی جنگل ها
• گرد و غبار طبیعی
• دود و مونواکسید کربن ناشی از آتش سوزی ها
• گاز رادون ناشی از کانی های زمین
• درختان کاج که ترکیبات آلی را از خود متصاعد میکنند.

منابع مصنوعی:

وسائل نقلیه موتوری مشکلی اساسی هستند که دی اکسید نیتروژن که مهمترین آلوده کننده هوا است را تولید میکنند. سایر منابع مصنوعی آلوده کننده هوا عبارتند از زغال سنگ سوزها، صنایع مختلف آلودگی های ناشی از سوزاندن بقایای کشاورزی و ....

اکسیدهای نیتروژن:

اکسید نیتریک (NO) و دی اکسید نیتروژن (NO2) از آلوده کنند های مهم هوا به شمار می روند. دی اکسید نیتروژن گازی مرئی است با رنگ قهوه ای مایل به زرد یا قهوه ای مایل به قرمز است. اکسیدهای ازت به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت انسان اثر می گذارند. این گاز اثر تنفسی ایجاد میکند که باعث پیامدهای زیر می شود:

اختلال بویایی- بیحالی- خستگی- ناراحتی های حفره بینی- اشکالات تنفسی- تحریک گلو و چشم- ناراحتی های اعصاب- گشادی مردمک چشم- افزایش برونشیت حاد و تولید نیتروزامین

دی اکسید گوگرد:

اکسید گوگرد گاز بی رنگ، غیر آتش زا و بی بو می باشد که بر حس چشایی اثر میگذارد. افرادی که درمعرض این گاز قرار میگیرند این گاز از رشد برخی از گلبول های سفید خون (لنفوسیتها) جلوگیری میکند که در نتیجه سیستم دفاعی بدن را کاهش می دهد.

مونواکسید کربن:

مونواکسید کربن گازی است بی رنگ و بی بو که برای انسان خطرناک است. میل ترکیبی هموگلوبین خون که عامل انتقال اکسیژن به بافت های بدن است با مونوکسید کربن تقریبا 200 برابر بیشتر از میل ترکیبی آن با اکسیژن است. این گاز باعث اختلالات در برخی از اعمال بدن، اثر بر سیستم اعصاب مرکزی، اختلال در تشخیص زمان، اشکالات بینایی، اختلال در عملکرد قلب، تنفس، خستگی، خواب آلودگی، حالت کما و مرگ میگردد.

سرب:

از جمله فلزاتی است که موارد استعمال بسیار دارد. علائم بیماریهای حاصل از سرب در مراحل اولیه میتواند بی حوصلگی، بی اشتهایی، کم شدن وزن و کمبود تحرک را ایجاد کند.

اثرات مسمومیت ناشی از سرب:

• افزایش فشارخون
• پارگی یا درد شدید عضلات
• بیماریهای مغزی همراه با سردردهای شدید
• صرع

جیوه:

جیوه یک فلز سنگین می باشد که از طریق بلعیدن، استشمام و جذب پوستی و تماس چشمی وارد بدن شده و باعث آسیب به کبد، مغز و سیستم تنفسی، پوست، چشمها، سیستم اعصاب مرکزی و... می شود.

اثر آلودگی هوا بر سلامتی:

اثرات کوتاه مدت:

• خارش و سوزش چشمها، بینی و گلو
• سردرد
• سرگیجه
• تهوع
• خس خس در هنگام تنفس

اثرات طولانی مدت:

• بیماریهای قلبی
• سرطان
• مشکلات تنفسی و ریوی شدید

اثر دخانیات بر افرادی که با اشخاص سیگاری در ارتباطند

دود سیگار و تنباکو یکی از عمده ترین آلاینده های هوای داخل منزل است. این دود حاوی 200 نوع سم شناخته شده مثل فرمالدئید و مونوکسید کربن بعلاوه 60 ماده شیمیایی سرطان زا است. در کودکان بخصوص نوزادان، دود سیگار باعث التهاب ریه، عفونت های تنفسی، آسم و اوتیت میانی می شود.

تاثیر آلودگی هوا بر سقط جنین

یکی از تاثیرات آلودگی هوا بر بارداری، سقط جنین میباشد که بیشتر مربوط به سه ماهه اول بارداری می باشد. مونوکسید کربن یکی از خطرناک ترین و مهمترین آلوده کننده ها به شمار می رود. با ورود این گاز به بدن قدرت حمل اکسیژن از هموگلوبین خون گرفته می شود و اکسیژن مورد نیاز بدن برای سوخت و ساز بسیار کم می شود و در نهایت باعث مسمومیت می شود. مونو اکسیدکربن موجود در هوا در سه ماهه اول بارداری به راحتی از جفت عبور میکند و در صورت شدت مسمومیت، منجر به سقط جنین می شود.

مکانیسم‌های پاتوفیزیولوژیک تاثیر آلاینده‌ها بر جنین :

• استرس اکسیداتیو (Oxidative Stress): بسیاری از آلاینده ها، بویژه ذرات معلق (PM10, PM2.5)، فلزات سنگین و ترکیبات آلی فرار تولید گونه های فعال اکسیژن را در سلول های جفت و جنین افزایش میدهد که این افزایش باعث آسیب به DNA، پروتئین ها و غشاهای سلولی می شود.
• التهاب سیستمیک (Systemic Inflammation): مواجهه مادر با آلاینده ها باعث فعال شدن مسیرهای التهابی در بدن مادر و جفت می شد. این وضعیت میتواند جریان خون جفتی را کاهش دهد و موجب هیپوکسی جنین و سقط یا زایمان زودرس شود.
• اختلال عملکرد جفت (Placental Dysfunction): آلاینده ها مانند سرب، کادمیوم و PM2.5 میتوانند به جفت نفوذ کنند و عملکرد آن را مختل کنند که میتواند باعث محدودیت رشد داخل رحمی و افزایش احتمال پره اکلامپسی شود.
• اثرات اپی‌ژنتیک (Epigenetic Modifications): برخی آلاینده ها و فلزات سنگین میتوانند الگوی متیلاسیون DNA و هیستون ها را تغییر دهند. این تغییرات میتواند بیان ژنهای کلیدی رشد و تکامل عصبی را کاهش دهد که باعث اختلالات رشد عصبی در نوزاد شود.
• اختلال در عملکرد سیستم عصبی (Neurotoxicity): جیوه و سرب میتوانند از جفت عبور کنند و مستقیما سلول های عصبی جنین را تحت تاثیر قرار دهند که میتواند باعث اختلالات رفتاری، کاهش ضریب هوشی و تاخیر تکاملی و نقایص عصبی شود.
• اختلال در سیستم غدد درون‌ریز (Endocrine Disruption): آلودگی هوا و فلزات سنگین می توانند عملکرد تیروئید مادر و جنین را مختل کنند که تاثیر بر رشد مغز و ارگان های جنین دارد.
• هیپوکسی و آسیب بافتی ناشی از کاهش اکسیژن: مونوکسید کربن (CO) با اتصال به هموگلوبین مادر و جنین، ظرفیت انتقال اکسیژن خون را کاهش میدهد و باعث هیپوکسی جنین، افزایش ریسک سقط، زایمان زودرس و محدودیت رشد شود.
• اختلالات متابولیک: مواجهه با آلاینده ها می تواند متابولیسم گلوکز و لیپید مادر را تغییر دهد که باعث افزایش احتمال بارداری و پره اکلامپسی شود.

12 هفته اول، دوران حساسی برای مادر و جنین است:

12 هفته اول بارداری دوران حساسی برای مادر و جنین می باشد و مادران باید توجه بیشتری به سلامتی جنین نشان دهند. در هفته های 8 تا 12 بارداری مغز شروع به رشد و شکل گیری میکند، و اختلال رشد در این زمان می تواند بر ضریب هوشی و توانایی های مغزی جنین تاثیر مخربی بگذارد و رعایت اصول بهداشتی در این مدت اهمیت بیشتری دارد. از هفته 16 به بعد، میزان آسیب پذیری مادر و جنین کمتر می شود. در دوران بارداری و به ویژه در 8 تا 12 هفته اول توصیه می شود مادر کمتر در معرض این آلایند ها قرار گیرد.

نشانه های شناسایی وضعیت نامناسب تهویه هوای محل سکونت و کار:

• رطوبت روی پنجره ها و دیوارها
• هوای نمناک و بوی نم و کهنگی
• مشاهده قارچ روی دیوار، سقف و لبه درها

مواد غذایی مفید در آلودگی هوا:

• مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها (ویتامین C, E, امگا۳)
• میوه‌ها (مرکبات، انار، سیب)
• سبزیجات برگ سبز
• مایعات
• پرهیز از چربی‌های اشباع و فست‌فود
• استفاده از لبنیات برای کاهش جذب فلزات سنگین
  
  
  سه منبع

  • Prenatal exposure to ambient air pollution and risk of fetal overgrowth: systematic review of cohort studies      
  • Exposure to ambient air pollutions and its association with adverse birth outcomes
  • Association of Air Pollution and Heat Exposure With Preterm Birth, Low Birth Weight, and Stillbirth in the US: A Systematic Review