مهمترین و نخستین اقدام در خدمات اورژانسی پرستار منزل هنگام مواجهه با حمله قلبی بیمار، حفظ خونسردی، تماس فوری با اورژانس (۱۱۵)، و قرار دادن بیمار در وضعیت نیمهنشسته یا راحتترین حالت ممکن برای تنفس است.
حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد) یک وضعیت اورژانسی جدی است که نیازمند واکنش سریع، دقیق و حرفهای میباشد؛ زیرا هر لحظه تأخیر میتواند به آسیب دائمی عضله قلب یا حتی مرگ بیمار منجر شود. حضور یک پرستار آموزشدیده در منزل، حکم یک ناجی واقعی را دارد؛ کسی که با تشخیص سریع علائم و انجام اقدامات اولیه تا رسیدن تیم اورژانس، میتواند نقش حیاتی در حفظ جان بیمار ایفا کند. این رپورتاژ به توضیح مهمترین گامهایی میپردازد که پرستار منزل باید در «لحظات طلایی» حمله قلبی انجام دهد.
اولویتبندی اورژانسی و حفظ آرامش
۱. حفظ خونسردی و تماس فوری با اورژانس (115)
- اولویت مطلق: فارغ از هر اقدام دیگری، اولین و حیاتیترین کار، تماس فوری با اورژانس ۱۱۵ است. پرستار باید بهطور واضح و مختصر شرایط بیمار (علائم حمله قلبی) و آدرس دقیق را به اپراتور اعلام کند.
- مدیریت استرس: حفظ آرامش و خونسردی نه تنها برای پرستار ضروری است، بلکه به بیمار و اعضای خانواده نیز این اطمینان را میدهد که اوضاع تحت کنترل است. اضطراب بیمار و خانواده میتواند وضعیت بالینی را وخیمتر کند. پرستار باید با لحنی آرام و دلگرمکننده با بیمار صحبت کند.
۲. قرار دادن بیمار در وضعیت مناسب
- استراحت و کاهش فعالیت: بیمار باید بلافاصله استراحت مطلق داشته باشد و از هرگونه فعالیت اضافی پرهیز کند.
- وضعیت نیمهنشسته: بهترین حالت معمولاً وضعیت نیمهنشسته (Semi-Fowler) است، بهطوری که سر و شانههای بیمار کمی بالاتر قرار بگیرند و زانوها خم باشند. این وضعیت به کاهش بازگشت وریدی به قلب کمک کرده و تنفس را تسهیل میکند. در صورت عدم هوشیاری یا نیاز به احیا، بیمار باید به پشت روی یک سطح صاف قرار داده شود.
- باز کردن لباسها: لباسهای تنگ دور گردن، سینه و کمر بیمار باید شل و باز شوند تا هیچ مانعی برای تنفس وجود نداشته باشد.
ارزیابی و مداخلات دارویی اولیه
پرستار باید در عین تماس با اورژانس و آرام کردن بیمار، یک ارزیابی سریع (Primary Assessment) از وضعیت حیاتی او انجام دهد. این ارزیابی با هدف شناسایی فوری هرگونه تهدید جانی و ارائه اطلاعات کلیدی به تیم اورژانس انجام میشود. ابتدا سطح هوشیاری بیمار بررسی میشود؛ آیا بیمار پاسخگو است، میتواند صحبت کند یا فقط به محرکهای دردناک پاسخ میدهد؟ سپس وضعیت تنفس بیمار پایش میشود؛ آیا تنفس طبیعی، سریع، سطحی، یا همراه با تنگی نفس (دیسپنه) است. در صورت امکان، پرستار باید سریعاً علائم حیاتی شامل ضربان قلب، فشار خون و سطح اشباع اکسیژن خون ($SpO_2$) را چک و ثبت کند. پالس اکسیمتر ابزاری حیاتی برای این مرحله است. همچنین، پرستار باید به دقت به علائم کلیدی حمله قلبی توجه کند؛ نوع و شدت درد قفسه سینه (فشاری، سنگینی، سوزش، یا انتشاری به دست، فک یا پشت)، و علائم همراه مانند تعریق سرد، تهوع/استفراغ و ضعف ناگهانی باید مشاهده و ثبت شوند. این مانیتورینگ مستمر، هرگونه تغییر در وضعیت بیمار (مثلاً کاهش سطح هوشیاری یا قطع تنفس) را نشان میدهد و نیاز به شروع فوری احیای قلبی ریوی (CPR) را مشخص میکند.
تجویز داروهای اورژانسی (طبق دستور پزشک)
در صورت وجود دستور پزشک معالج قبلی برای شرایط اورژانسی قلبی، پرستار باید اقدامات دارویی زیر را با سرعت و دقت انجام دهد:
- آسپرین: در صورت عدم وجود منع مصرف (حساسیت شدید یا خونریزی فعال)، دادن آسپرین ۳۰۰ میلیگرمی به بیمار (برای جویدن) میتواند یکی از مؤثرترین اقدامات اولیه باشد. آسپرین از تشکیل لختههای بیشتر و افزایش انسداد جلوگیری میکند.
- نیتروگلیسیرین زیرزبانی (TNG): اگر بیمار از قبل داروی نیتروگلیسیرین دارد، پرستار میتواند یک قرص زیرزبانی به او بدهد. این دارو به گشاد شدن عروق کرونر و کاهش بار کاری قلب کمک میکند و میتواند درد قفسه سینه را تسکین دهد. اگر درد پس از ۵ دقیقه بهبود نیافت، در صورت دستور پزشک میتوان دوز دوم را تکرار کرد، با این شرط که فشار خون بیمار پایین نباشد.
- اکسیژنرسانی: در صورت افت سطح اکسیژن خون (زیر ۹۴ درصد) یا تنگی نفس شدید، در صورت موجود بودن کپسول اکسیژن و تجهیزات، پرستار باید اکسیژنرسانی را با دوز مناسب (معمولاً ۲ تا ۴ لیتر در دقیقه از طریق سوند یا ماسک) آغاز کند.
اقدامات احیای قلبی ریوی (CPR)
اگر پرستار مشاهده کند که بیمار هوشیاری خود را از دست داده، نفس نمیکشد یا فقط نفسهای غیرطبیعی (Agonal Breathing) میکشد و نبض ندارد، باید فوراً احیای قلبی ریوی (CPR) را آغاز کند.
- ارزیابی سریع نبض: نبض شریان کاروتید را در گردن بررسی کنید. در صورت عدم وجود نبض یا عدم قطعیت، احیا را شروع کنید.
- ماساژ قفسه سینه: بیمار را روی یک سطح صاف و سفت (مثل زمین) بخوابانید. با کف دست بر روی مرکز قفسه سینه (استرنوم)، ماساژ را با سرعت ۱۰۰ تا ۱۲۰ بار در دقیقه و عمق ۵ تا ۶ سانتیمتر شروع کنید.
- تنفس مصنوعی: در صورت آموزش دیدن و آمادگی، پس از هر ۳۰ ماساژ، ۲ تنفس نجات (تنفس دهان به دهان) بدهید. اگر پرستار در تنفس مصنوعی تردید دارد، تمرکز فقط بر روی ماساژ قلبی باکیفیت و مستمر (Hands-Only CPR) ارجحیت دارد.
- ادامه احیا: CPR باید بدون وقفه تا زمان رسیدن تیم اورژانس یا تا زمانی که بیمار شروع به نفس کشیدن و حرکت کند، ادامه یابد.
مستندسازی و انتقال اطلاعات
با نزدیک شدن یا رسیدن تیم اورژانس، وظیفه پرستار تغییر میکند و به مستندسازی دقیق و انتقال اطلاعات کلیدی متمرکز میشود. مستندات دقیق باید شامل کلیه اقدامات انجام شده، از جمله زمان شروع علائم، زمان تماس با اورژانس، زمان و دوز مصرف داروهای اورژانسی (مانند آسپرین یا نیتروگلیسیرین)، و نتایج مانیتورینگ علائم حیاتی (فشار خون، ضربان قلب و $SpO_2$) باشد. این اطلاعات ثبتشده، حیاتیترین دادهها را برای پرسنل اورژانس فراهم میکند تا آنها بتوانند تصمیمات درمانی بعدی، مانند انتخاب مسیر انتقال به بیمارستان مناسب و آمادهسازی برای اقدامات پیشرفته، را سریعتر و آگاهانهتر بگیرند. پرستار باید با خونسردی و به صورت شفاهی، تاریخچه پزشکی بیمار، داروهای مصرفی او، حساسیتهای دارویی و وضعیت بالینی فعلی را به تیم اورژانس منتقل کند تا خللی در زنجیره مراقبتی (Chain of Survival) ایجاد نشود. این همکاری مؤثر، نقش نهایی پرستار منزل در اطمینان از دریافت به موقع و صحیح درمان توسط بیمار است.
نقش تخصصی پرستار منزل در وضعیت اضطراری
حمله قلبی یک وضعیت اضطراری است که در محیط منزل میتواند چالشهای فراوانی را ایجاد کند. پرستار منزل با دانش تخصصی، آموزش احیای قلبی ریوی (CPR) و توانایی حفظ آرامش در شرایط بحرانی، اصلیترین عامل نجات بیمار در دقایق اولیه است. وظیفه اصلی پرستار، نه تنها ارائه مراقبتهای معمول، بلکه آمادگی کامل برای مدیریت اینگونه فوریتهاست.
اقدامات حیاتی در یک نگاه:
- تماس فوری با اورژانس
- حفظ آرامش و قرار دادن بیمار در وضعیت نیمهنشسته.
- تجویز آسپرین و نیتروگلیسیرین (در صورت دستور پزشک).
- شروع احیای قلبی ریوی (CPR) در صورت ایست قلبی.
- مانیتورینگ مستمر و انتقال اطلاعات دقیق به تیم اورژانس.
