علت پایین بودن پلاکت خون چیست؟

همان طور که می دانید خون عامل حیات انسان است و وظیه اصلی آن اکسیژن رسانی و تغذیه رسانی به تک تک سلول های بدن در نقاط مختلف است. یکی از ترکیبات خون پلاکت نام دارد که برای سلامتی شما باید همیشه در سطح متعادلی قرار داشته باشد. اما گاهی به دلایل مختلف ممکن است برخی افراد دچار کمبود و پایین آمدن پلاکت خون شوند. با گروه سلامت اوما در این مقاله همراه باشید تا علت های های مختلف پایین بودن پلاکت خون و روش های درمانی آن را بررسی کنیم.

پلاکت خون و پایین امدن سطح آن به چه معنی است؟

خون از چندین نوع سلول تشکیل شده است. این سلول ها در مایعی بنام پلاسما شناور می شوند. انواع سلول های خونی عبارتند از:

• سلول های قرمز خون
• گلبول های سفید خون
• پلاکت ها یا ترومبوسیت ها

هنگامی که پوست شما آسیب دیده یا بریده شود، پلاکت ها به هم می پیوندند و لخته می شوند تا خونریزی متوقف شود. هنگامی که پلاکت کافی در خون وجود نداشته باشد، بدن شما نمی تواند در هنگام خونریزی به اندازه کافی لخته ایجاد کند و در نتیجه با هر خونریزی معمولی ممکن است خون زیادی را از دست بدهید که کم کم باعث کم خونی و عوارض جدی تر خواهد شد.

به بیماری با تعداد پلاکت پایین ترومبوسیتوپنی نیز گفته می شود. بسته به علت اصلی ایجاد این حالت، این بیماری می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. از نظر برخی پزشکان و محققان، علائم این بیماری شامل خونریزی شدید و بدون توقف می باشد که در صورت عدم درمان، ممکن است کشنده باشد. برخی افراد نیز ممکن است هیچ علامتی را تجربه نکنند. به طور معمول، تعداد پلاکت پایین نتیجه بیماری های مزمن مانند سرطان خون یا استفاده از داروهای خاص است. خوشبختانه درمان صحیح و به موقع معمولاً وضعیت ترومبوسیتوپنی را برطرف می کند.

علائم دیگر پایین بودن پلاکت خون چیست؟

این که آیا شما علائم را تجربه کرده اید یا خیر، به تعداد پلاکت شما بستگی دارد. در موارد خفیف مانند مواردی که پلاکت کم خون در اثر بارداری ایجاد می شود، معمولاً هیچ علائمی مشاهده نخواهد شد. اما در موارد شدیدتر ممکن است باعث خونریزی غیرقابل کنترل شود، که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. علائم اصلی پایین بودن پلاکت خون عبارتند از:

• کبودی و قرمزی در پوست بدن،  که به آن purpura گفته می شود.
•  بثورات و دانه های ریز قرمز یا بنفش بنام petechiae
•  خون دماغ
• خونریزی غیر طبیعی لثه ها
• وقتی بدنتان زخم می شود به مدت طولانی ادامه می یابد و خونریزی متوقف نمی شود.
• خونریزی شدید قاعدگی
•  خونریزی از روده بزرگ
• خون در مدفوع شما
• خون در ادرار شما

در موارد جدی تر، ممکن است خونریزی داخلی نیز اتفاق بیفتد. علائم خونریزی داخلی شامل موارد زیر است:

• مشاهده خون در ادرار
• مشاهده خون در مدفوع
• استفراغ خونین یا بسیار تیره

در صورت بروز هرگونه علائم خونریزی داخلی، فوراً به اورژانس مراجعه کنید یا تماس بگیرید. بندرت ممکن است این وضعیت منجر به خونریزی در مغز شما شود اما غیر ممکن نیست و یک خطر جدی محسوب می شود. اگر تعداد پلاکت خون شما پایین است و سردرد یا هرگونه مشکل عصبی را تجربه کردید، سریعاً به پزشک خود بگویید.

دلایل پایین آمدن سطح پلاکت خون چیست؟

علل احتمالی کاهش پلاکت در خون عبارتند از:

مشکلات مربوط به مغز استخوان

منظور از مغز استخوان، بافت اسفنجی داخل استخوان است. در این ناحیه تمام اجزای خون، از جمله پلاکت ها، تولید می شوند. اگر مغز استخوان شما به هر دلیلی به اندازه کافی پلاکت تولید نکند، میزان پلاکت خون کاهش می یابد. علل کاهش تولید پلاکت توسط مغز استخوان شامل موارد زیر است:

• کم خونی آپلاستیک
•  کمبود ویتامین B-12
•  کمبود فولات
•  کمبود آهن
• عفونت های ویروسی از جمله HIV، Epstein-Barr و آبله مرغان
•  قرار گرفتن در معرض شیمی درمانی، پرتودرمانی یا مواد شیمیایی سمی
•  مصرف زیاد الکل
•  سیروز
• سرطان خون
•  میلوددیپلازی

تخریب پلاکت ها

هر پلاکت حدود 10 روز در بدن به طور سالم زندگی می کند.اگر قبل از این زمان پلاکت ها تخریب شوند به مرور میزان پلاکت خون کاهش پیدا می کند. این شرایط ممکن است به دلیل عوارض داروهای خاص از جمله داروهای ادرارآور و داروهای ضد تشنج باشد. موارد زیر نیز می توانند باعث تخریب زودهنگام پلاکت ها شوند:

• فشار خون بالا یا طحال بزرگ شده
• یک اختلال خود ایمنی
• بارداری
•  وجود  یک عفونت باکتریایی در خون
•  پورپورا ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک
•  پورپورا ترومبوسیتوپنی ترومبوتیک
•  سندرم اورمیک همولیتیک
• وجود لخته خون در رگ ها

پایین بودن پلاکت خون چگونه تشخیص داده می شود؟

اگر پزشک مشکوک به پایین بودن سطح پلاکت خون باشد، ابتدا معاینه جسمی را انجام می دهند. در طول معاینه، پزشک بدن شما را از نظر هرگونه کبودی غیرمعمول یا شواهدی از بیماری که علامت خونریزی مویرگی است و اغلب از علائم این بیماری می باشد، بررسی می کند.

پزشک شما ممکن است شکم شما را نیز بررسی کند تا اندازه طحال را بررسی نماید. زیرا طحال بزرگ نیز به معنی پایین بودن پلاکت های خون است. همچنین ممکن است از شما سؤال شود که آیا سابقه خانوادگی اختلالات خونریزی را دارید یا خیر؟ زیرا این نوع از اختلالات در خانواده ها می تواند موروثی باشد. در مرحله بعد پزشک آزمایشاتی را تجویز می کند.

آزمایش خون

برای تشخیص این وضعیت، پزشک شما باید آزمایش کامل شمارش پلاکت خون را انجام دهد. این آزمایش میزان سلول های موجود در خون را بررسی می کند. اگر تعداد پلاکت شما از حد طبیعی پایین تر باشد، پزشک به طور قطعی بیماری را تایید کرده و درمان را شروع می کند. تعداد پلاکت معمولی بین 150000 تا 450000 پلاکت در هر میلی لیتر خون است.
پزشک ممکن است بخواهد خون شما را برای آزمایش آنتی بادی های پلاکت نیز بررسی کند. این آنتی بادی ها پروتئین هایی هستند که پلاکت ها را از بین می برند. آنتی بادی های پلاکت می توانند به خاطر عارضه جانبی از داروهای خاص مانند هپارین یا به دلایل نامعلوم تولید شوند.

پزشک شما ممکن است آزمایش لخته شدن خون را نیز تجویز کند که شامل زمان ترومبوپلاستین جزئی و زمان پروترومبین یعنی زمان انعقاد خون است. این آزمایشات به سادگی با نمونه خون شما انجام می شوند. در آزمایشگاه مواد شیمیایی خاصی به نمونه اضافه می شود تا مشخص شود لخته شدن خون شما چقدر طول می کشد.

سونوگرافی

اگر پزشک شما مشکوک به بزرگ شدن طحال باشد، ممکن است سونوگرافی را برایتان تجویز کند. در این تست از امواج صوتی استفاده می شود تا از طحال شما عکس برداری شود. این کار می تواند به پزشک شما کمک کند تا میزان اندازه طحال شما را تشخیص دهد و در صورت بزرگ شدن درمان های لازم را شروع کند. 

آسپیراسیون مغز استخوان و بیوپسی

اگر پزشک شما مشکوک باشد که مشکلی در مغز استخوان شما وجود دارد، آسپیراسیون مغز استخوان را تجویز می کند. در طی آسپیراسیون، پزشک شما از سوزن استفاده می کند تا مقدار کمی از مغز استخوان را از یکی از استخوان های شما خارج کند.

بیوپسی یا نمونه برداری مغز استخوان نیز ممکن است به تشخیص دقیق تر کمک کند. برای نمونه برداری پزشک شما از سوزن برای گرفتن نمونه ای از هسته مغز استخوان شما و معمولاً از استخوان ران استفاده می کند. ممکن است همزمان با آسپیراسیون نمونه برداری مغز استخوان هم انجام شود تا کمتر اذیت شوید.

نحوه درمان پایین بودن پلاکت خون چیست؟

نحوه درمان پلاکت پایین خون به علت و شدت شرایط شما بستگی دارد. اگر وضعیت شما خفیف باشد، پزشک ممکن است معالجه را متوقف می کند و فقط جلساتی را برای چکاپ و کنترل بیماری تعیین خواهد کرد. 

اما در شرایط شدید پزشک به شما توصیه می کند که برای جلوگیری از وخیم تر شدن وضعیت خود، اقدامات لازم را انجام دهید. این اقدامات می تواند شامل موارد زیر باشد:

•  اجتناب از ورزش های تماسی
•  اجتناب از فعالیت های با خطر زیاد خونریزی یا کبودی
•  محدود کردن مصرف الکل
•  متوقف کردن یا تعویض داروهای موثر بر پلاکت ها، از جمله آسپرین و ایبوپروفن

اگر پایین بودن پلاکت خون شما شدیدتر باشد، ممکن است شما به درمان پزشکی نیاز داشته باشید. این درمان ها می توانند شامل موارد زیر باشند:

•  انتقال خون یا پلاکت
•  تغییر داروهایی که باعث کاهش پلاکت خون می شوند. 
•  مصرف  استروئیدها
•  گلوبولین ایمنی
•  كورتيكواستروئيدها براي از بین بردن آنتي بادي هاي کاهش دهنده پلاکت ها
•  تغییر داروهایی که سیستم ایمنی بدن شما را سرکوب می کنند
•  جراحی برای برداشتن طحال

سخن آخر

همه افراد با سطح پایین پلاکت خون، به درمان نیاز ندارند. برخی از شرایطی که باعث کاهش تعداد پلاکت ها می شود در نهایت به طور خود به خود از بین رفته و دوباره پلاکت های بیشتری ساخته می شود. 

با این حال، افراد مبتلا به موارد شدید ممکن است نیاز به درمان های پزشکی و مراقبت های خاص داشته باشند. بعضی اوقات با درمان علت اصلی می توان سطح پلاکت خون را به راحتی افزایش داد.  برای درمان سریع تر باید با پزشک همکاری کنید و دقیقا همه دستورالعمل های او را انجام دهید تا به خوبی بتوانید بیماری را کنترل و درمان کنید.