اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه (ODD)
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه وضعیتی است که در آن کودک الگوی مداومی از رفتارهای ناهماهنگ، مقابله‌جویانه و خصمانه را نسبت به صاحبان قدرت از خود بروز می‌دهد. علائم این عارضه شامل تحریک‌پذیری و کینه‌جویی هستند. علل، تشخیص و درمان این اختلال در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرند.
بررسی کلی
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه چیست؟
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه وضعیتی است که در آن کودک الگوی مداومی از رفتارهای ناهماهنگ، مقابله‌جویانه و خصمانه را نسبت به صاحبان قدرت از خود بروز می‌دهد. این رفتارها اغلب عملکرد روزمره کودک، از جمله روابط و فعالیت‌های خانوادگی و تحصیلی او را مختل می‌کنند.
رفتارهای مقابله‌جویانه و ضدیت با قدرت در کودکان-به ویژه آنهایی که در «دوران لجبازی» و اوایل نوجوانی هستند-چندان غیر معمول نیست. آنها ممکن است مخالفت خود را با بحث، نافرمانی، یا جواب دادن به بزرگسالان، از جمله والدین یا معلمان خود ابراز کنند. اگر این رفتار بیش از شش ماه طول بکشد و از حد معمول فراتر رود، ممکن است نشانه اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه باشد.
بسیاری از کودکان و نوجوانانی که از اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه رنج می‌برند، اختلالات دیگری هم دارند:
- اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD)
- ناتوانی‌های یادگیری
- اختلالات خلقی (مثل افسردگی)
- اختلالات اضطراب
برخی از کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه به یک وضعیت رفتاری حادتر به نام اختلال سلوک مبتلا می‌شوند.
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه چقدر شایع است؟
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه معمولا در سن 8 سالگی شروع می‌شود. برآورد می‌شود که 2 تا 16% از کودکان و نوجوانان از اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه رنج می‌برند. در کودکان کوچک‌تر، اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه در بین پسرها شایع‌تر است. در کودکان بزرگ‌تر، تقریبا در پسرها و دختره به یک اندازه شایع است.
علائم و علت‌ها
چه عواملی باعث اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه می‌شوند؟
علت دقیق اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه مشخص نیست، اما گفته می‌شود که ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، ژنتیکی و محیطی در این امر دخیل هستند.
- بیولوژیکی: برخی مطالعات نشان می‌دهند که وجود نقص یا آسیب‌دیدگی در نواحی خاصی از مغز می‌تواند منجر به بروز اختلالات رفتاری شود. بعلاوه، اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه با ترکیبات شیمیایی خاصی در مغز مرتبط است که انتقال‌دهنده‌های عصبی نام دارند. انتقال‌دهنده‌های عصبی به سلول‌های عصبی مغز کمک می‌کنند تا با هم ارتباط برقرار کنند. اگر این ترکیبات شیمیایی از حالت تعادل خارج شوند یا به درستی عمل نکنند، پیام‌ها به درستی به مغز نمی‌رسند و منجر به بروز علائم می‌شوند. همچنین بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه از سایر اختلالات روانی مانند اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی، اختلالات یادگیری، افسردگی و اختلال اضطراب رنج می‌برند.
- ژنتیکی: از آنجایی که اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه می‌تواند ارثی باشد، باید توجه داشت که بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه، کسی را در بین اعضای نزدیک خانواده خود دارند که از اختلالات روانی از جمله اختلالات خلقی، اختلالات اضطراب و اختلالات شخصیتی رنج می‌برد.
- محیطی: عواملی مانند زندگی خانوادگی پرمشغله، سابقه خانوادگی اختلالات روانی و/یا سوء‌مصرف مواد مخدر، و بی‌نظمی والدین.
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه چه علائمی دارد؟
علائم اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
- عصبانیت/تحریک‌پذیری:
- فرد به راحتی عصبانی می‌شود
- فوران خشم و رنجش به طور مکرر
- حساسیت شدید و آزرده‌خاطر شدن
- عصبانییت و/یا بی‌احترامی
- رفتار جدلی/مقابله‌جویانه:
- بیش از حد با بزرگسالان بحث می‌کند
- از انجام درخواست‌ها و رعایت قوانین خودداری می‌کند
- دیگران را به خاطر اشتباهات خود سرزنش می‌کند
- عمدا سعی می‌کند دیگران را آزار بدهد یا ناراحت کند، یا به راحتی توسط دیگران آزار می‌بیند
- کینه‌جویی:
- کینه‌جو است و قصد انتقام دارد
- هنگام عصبانیت یا ناراحتی، حرف‌های بد و نفرت‌انگیزی بر زبان می‌آورد
بعلاوه، بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه بدخلق هستند، خیلی زود مأیوس می‌شوند و اعتماد به نفس پایینی دارند. همچنین ممکن است به مصرف مواد مخدر و الکل روی بیاورند.
تشخیص و آزمایشات
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه چطور تشخیص داده می‌شود؟
اختلالات روانی در کودکان مثل بزرگسالان بر اساس علائم و نشانه‌های بیماری تشخیص داده می‌شوند. اگر کودک علائم خاصی داشته باشد، پزشک با بررسی سوابق کامل پزشکی و معاینه فیزیکی شروع به ارزیابی می‌کند.
با اینکه هیچ آزمایش مشخصی برای تشخیص اختلال سلوک وجود ندارد، پزشک ممکن است از تست‌های مختلفی مانند آزمایش خون برای رد کردن بیماری جسمانی یا عوارض جانبی دارویی به عنوان علت بروز اختلال استفاده کند. پزشک همچنین نشانه‌های سایر اختلالات مرتبط با اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه، مانند اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی و افسردگی نیز توجه می‌کند.
اگر پزشک نتواند علت جسمانی علائم را پیدا کند، ممکن است کودک را به یک روانپزشک یا روانشناس کودک و نوجوان ارجاع دهد. این متخصصان به طور خاص برای تشخیص و درمان بیماری‌های روانی در کودکان و نوجوانان آموزش دیده‌اند.
روانپزشکان و روانشناسان از ابزارهای ویژه مصاحبه و ارزیابی جهت بررسی اختلال روانی کودک استفاده می‌کنند. تشخیص بر اساس گزارش علائم کودک و مشاهده طرز برخورد و رفتار کودک صورت می‌گیرد.
پزشک اغلب باید به گزارش‌های والدین، معلمان و سایر بزرگسالان استناد کند، چون کودکان معمولا در توضیح مشکلات یا درک علائم خود مشکل دارند.
پزشک با توجه به راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده و یک مرجع استاندارد برای بیماری‌های روانی است، ارتباط علائم کودک را با اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه تشخیص می‌دهد.
مدیریت و درمان
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه چطور درمان می‌شود؟
نوع درمان اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه با توجه به سن کودک، شدت علائم و توانایی او برای انجام پروسه‌های درمانی خاص و تحمل آن تعیین می‌شود. پروسه درمان این اختلال معمولا شامل موارد زیر است:
- روان‌درمانی: روان‌درمانی (نوعی مشاوره) برای کمک به کودک در توسعه راه‌های مؤثرتر جهت بروز و کنترل خشم طراحی شده است. یک درمان دیگر به نام درمان شناختی-رفتاری با هدف تغییر تفکر (شناخت) کودک برای بهبود رفتار وی انجام می‌گیرد. خانواده‌درمانی نیز برای کمک به بهبود تعاملات خانوادگی و ارتباط بین اعضای خانواده بکار گرفته می‌شود. تکنیک درمانی تخصصی موسوم به مدیریت رفتارهای والدین (PMT) نیز به پدرها و مادرها آموزش می‌دهد که رفتار کودک را در خانه به شکل مثبت تغییر دهند.
- دارودرمانی: هیچ دارویی به طور رسمی برای درمان اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه به تأیید نرسیده است، اما می‌توان از داروهای مختلف برای درمان سایر اختلالات یا علائمی که رفتار کودک را تشدید می‌کنند، استفاده کرد.
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه چه عوارضی دارد؟
کودکانی که از اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه رنج می‌برند، ممکن است به خاطر مهارت‌های اجتماعی ضعیف و رفتار پرخاشگرانه و آزاردهنده خود توسط همکلاسی‌ها و همسالان خود طرد شوند. در صورت عدم درمان، کودکی که از اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه رنج می‌برد، شانس بیشتری برای ابتلا به یک اختلال رفتاری حادتر به نام اختلال سلوک خواهد داشت.
جلوگیری
آیا می‌توان از اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه پیشگیری کرد؟
شاید پیشگیری از اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه امکان پذیر نباشد، اما تشخیص به‌موقع و اقدام بر حسب علائم می‌تواند میزان ناراحتی کودک و خانواده را به حداقل برساند و از بسیاری از مشکلات مرتبط با این اختلال جلوگیری کند. مطالعه بیشتر والدین و آگاهی آنها از مسائل کودکان و بهره مندی از منابعی مثل بی سی سی مگ می‌تواند تاثیر گذار باشد. بعلاوه، فراهم کردن یک محیط تربیتی، حمایتی و سازگار در کنار محبت و انضباط می‌تواند به کاهش علائم و جلوگیری از تکرار نافرمانی کمک کند.
چشم‌انداز/پیش‌بینی
چشم‌انداز (پیش‌بینی) کودکانی که از اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه رنج می‌برند، چیست؟
اشکال خفیف‌تر اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه اغلب با بزرگ‌تر شدن کودک بهبود می‌یابند و درمان زودرس اغلب مؤثر است. در برخی موارد، اشکال حاد اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه به اختلال سلوک منجر می‌شوند.
