قدرت باروری به صورت توانایی تولید مثل تعریف می شود و نیازمند توانایی لازم برای شروع و حفظ بارداری است .
ناباروری ، یعنی عدم وقوع بارداری ، با وجود نزدیکی منظم بدون پیشگیری به مدت 1 سال ، که نشانگر کاهش توانایی برای بارداری و تولید مثل است . برخلاف عقیمی ، ناباروری وضعیتی غیر قابل برگشت نیست .
ناباروری اولیه در مورد زوجی به کار می رود که تا به حال بارداری نداشته اند.ناباروری ثانویه نشانگر این است که قبلا حداقل یک بارداری به وقوع پیوسته است .
علل اصلی ناباروری شامل موارد زیر است :
عامل مردانه
عامل زنانه شامل موارد زیر است :
کاهش ذخایر تخمدانی
اختلالات تخمک گذاری
آسیب و انسداد لوله های رحمی یا چسبندگی جنب لوله ای ” شامل آندومتریوز ”
عوامل رحمی
بیماریهای سیستمیک
عوامل ایمنی و مربوط به دهانه رحم
عوامل نامشخص
عامل مردانه در ناباروری
عامل مردانه در 20% زوجهای نازا ، تنها عامل نازایی است . ولی ممکن است در 30 -40% موارد یکی از عوامل دخیل در نازایی باشد .
آنالیز اسپرم ، یک روش غیر تهاجمی بوده و هم چنان نقش پایه ای خود را در ارزیابی ناباروری حفظ کرده است .
آنالیز پایه منی ، حجم منی ، تراکم اسپرم ها ، تحرک اسپرم ها و شکل اسپرم را شامل می شود . به علاوه بسیاری از آزمایشگاهها PH ، فروکتوز و تعداد گلبولهای سفید در منی را اندازه گیری می کنند .
نکته مهم این است که از آنجا که با انزال مکرر تعداد اسپرم ها کاهش می یابد ، یک زمان 2 تا 3 روزه خودداری از مقاربت توصیه می شود .
کلیات آنالیز منی
حجم اسپرم : حجم طبیعی منی 1.5تا 5 میلی لیتر است .
غلظت اسپرم ها : غلظت اسپرم ها با تعداد اسپرم در هر میلی لیتر منی انزال شده تعریف می شود .
تحرک اسپرم ها : یک پارامتر مهم دیگر در آنالیز منی تحرک اسپرم است که به صورت در صد اسپرم های متحرک پیشرونده در منی انزال شده تعریف می شود .
مرفولوژی (شکل)اسپرم : به موارد غیر طبیعی در مورفولوژي اسپرم ها ” تراتوزواسپرمیا ” گفته می شود .
ناباروری با علل زنانه
سن و کاهش ذخیره ای تخمدانی : همراهی سن بالای زن و کاهش باروری به خوبی اثبات شده اند .
نارسایی زودرس تخمدان به صورت نارسایی تولید استروژن در زنان کمتر از 35 سال ، همراه با افزایش غیر طبیعی گنادوتروپین تعریف می شود .
نقص فاز لوتئال یکی دیگر از دلایل ناباروری زنانه است .
عوامل عفونی : رابطه بین عفونت تحت بالینی و ناباروری مورد توجه قابل ملاحظه قرار گرفته است . یکی از عفونتهای مهم ، کلامیدیا است که می تواند در دستگاه تناسلی زن عفونت بدون علامت ایجاد کند و احتمال دارد که برخی زنان عفونت ساکت لوله ای را تجربه کنند این عفونتها می توانند به لوله ها آسیب بزنند و نازایی ایجاد نمایند .
بیماری سیستمیک : به طور کلی هر بیماری شدید سیستمیک مانند نارسایی کلیه ، نارسایی کبد یا سرطان متاستاتیک ، می تواند به اختلال محور هیپوتالاموس – هیپوفیز – تخمدان منجر شده و موجب ناباروری شود .
اگر بیمار مبتلا به بیماری شدید سیستمیک بخواهد باردار شود ، قبل از هر نوع درمان ناباروری باید ارزیابی و مشاوره انجام شود زیرا خطرات فراوانی برای مادر و جنین وجود دارد .
در حدود 15- 20% موارد نازایی ، عوامل نامشخص هستند . نقش بالقوه لاپاراسکوپی در ارزیابی این وضعیت است . حالات غیر منتظره ای که ممکن است در جریان لاپاروسکوپی کشف شوند عبارتند از لیومیوم رحمی ، چسبندگی جنب لوله ای و اندومتریوز .
این موارد می توانند از طریق برهم زدن ارتباطات لو له ای – تخمدانی طبیعی ، منجر به نازایی شوند .
درمان
درمان به طور معمول شامل تخمک گذاری بیش از حد ( گامت های ماده بیشتر ) ، جمع آوری ، شستشو و متراکم کردن اسپرم ( اسپرم های سالم بیشتر ) و دور زدن عامل بالقوه سرویکس با استفاده از IUI است .
تحمک گذاری بیش از حد با ”کلومیفن سیترات ” و IUI معمولا اولین رژیم درمانی است که به کار گرفته می شود .
اگر کلومیفن سیترات با IUI بعد از سه ماه با عدم موفقیت روبرو شود ، تحریک تخمک گذاری با استفاده از گنادوتروپین ها باید به همراه IUI به کار گرفته شود .
اگر رویکردها ی ذکر شده منجر به بارداری نشوند ، می توان IVF یا ICSI را انجام داد .
عوارض تکنولوژی بارداری کمکی
1- بارداریهای چند قلو به ویژه قلهای بالاتر ، عارضه جدی درمان ناباروری است و از نظر طبی ، روانی ، اجتماعی و مالی اثرات نامطلوبی است .
2- سندروم تحریک بیش ازحد تخمدان
3- بارداریهای نا به جا
4- خطر سرطان به دنبال درمانهای ناباروی
حمایت روانی
استرس که به شکل اضطراب یا افسردگی تظاهر می کند ، در زنان مبتلا به ناباروری افزایش می یابد .
رابطه میان استرس و ناباروری پیچیده است و ممکن است سیکل معیوبی را ایجاد کند که در آن ناباروری موجب استرس شده و استرس نیز موجب اشکال در باروری گردد .
گزینه حمایت و مشاوره روانی بر اساس برنامه فردی یا گروهی ، باید به بیماران مبتلا به ناباروری پیشنهاد شود .
