در دوران بارداري اصولا به جز برخي ويتامينها و مكملهاي غذايي تجويز ساير داروها بايد با احتياط صورت گيرد زيرا خطر سقط جنين يا ايجاد ناهنجاريهاي مادرزادي جنين وجود دارد. ولي نبايد مصرف تمامي داروها را نفي كنيم و بگوييم هيچ دارويي در اين زمان نبايد مصرف شود .چرا كه گاهي اوقات براساس نوع بيماري،پزشك داروهاي مختلفي را براي زن باردار تجويز مي كند كه متاسفانه عده اي از آنها با نظرخواهي اطرافيان خود،خودسرانه داروي خود را قطع مي كنند،در صورتي كه امروزه ثابت شده برخي از داروها به كاهش و حتي عدم سقط جنين،كمك شاياني مي كنند.
تراتوژن چيست؟
هر عاملي كه طي دوره تكامل روياني و جنيني موجب تغيير دائمي در شكل يا كاركرد بخشهاي مختلف بدنجنين شود تراتوژن يا آسيب زا وبه عبارتي خطرناك ناميده مي شود اين كلمه ريشه يوناني دارد و به معني هيولاست.
تراتوژنهايي كه تاكنون شناخته شده اند شامل داروها مواد شيميايي ، ويروسها عوامل محيطي فاكتورهاي فيزيكي است.
داروهايي كه به طور شايع در بارداري استفاده مي شوند: ضد استفراغ، انتي اسيدها، ضد درد، انتي بيوتيكها، داروي كاهنده فشار خون، آرام بخشها، خواب آورها، داروهاي مدر( ادرار آور) هستند و عده زيادي از داروهاي تفنني ، الكل و سيگار استفاده مي كنند.
براي اينكه ماده اي را تراتوژن يا اسيب زا بدانيم بايد چند شرط داشته باشد،
1- دارو قابليت عبور از جفت را داشته باشد. و بيمار در زمان بحراني مربوطه در معرض آن قرار گرفته باشد
2-ماده تراتوژن بايد به اندازه كافي از جفت عبور كند تا بتواند روي تكامل جنين اثر بگذارد.
لازم به ياداوري است دوره جنيني به سه مرحله تقسيم مي شود:
1- قبل از لانه گزيني: دو هفته بعد از لقاح
2- دوره روياني:هفته 2 تا 8 بارداري
3- دوره جنيني: هفته 9 تا پايان بارداري
داروها به شرح ذيل در مراحل مختلف بارداري تاثير گذار مي باشند:
دوره قبل از لانه گزيني به نام دوره همه يا هيچ خوانده مي شود. اگر صدمه عده زيادي از سلولها را از بين ببرد، معمولا مرگ رخ خواهد داد و اگر عده كمي سلول آسيب ببيند معمولا قابل جبران بوده و تكامل
طبيعي ادامه مي يابد.
در طي 8 هفته اول شكل گيري و تكامل اعضاي جنيني شكل مي گيرد بنابراين بحراني ترين دوره از نظر ايجاد ناهنجاري ساختماني است. مثلا قسمت عمده تكامل قلب در 3/5 تا 6 هفتگي است و در 8 هفتگي به
طور كامل شكل گرفته، داروهايي كه باعث ناهنجاري قلبي مي شوند، تنها در صورتي اثر گذار خواهند بود كه طي اين مدت مصرف شوند. و يا مثلا اگر جنيني در هفته 6 تا 9 جنيني در معرض داروي وارفارين قرار
بگيرد، دچار ناهنجاريهاي صورت و اختلالات مفاصل ومهره هاي كمر مي شود.
هيچ دوز و هيچ دوره اي از سه ماهه اول براي تماس با داروي ايزوترتينوئين( نوعي ويتامين A)وجود ندارد.
به عبارت ديگر اين دارو در صورت مصرف در سه ماهه اول موجب ناهنجاريهاي عمده جنيني در سر و صورت، گوشها،شكاف كام و .. مي شود و يا داروهاي هورموني مردانه حاوي آندروژنها و يا پروژسترونهاي
قوي از هفته 7 تا 12 جنيني موجب مردانه شدن ظاهر دستگاه تناسلي جنين دختر مي شود.
چون در بارداری شرابط فيزیولوژیکی بدن مادر دستخوش تغييراتی می شود ممکن است اثر یک دارو نسبت به حالت عادی افزایش یا کاهش داشته باشد.
داروها برحسب خطر آنها در بارداري برحسب تقسيم بندي سازمان غذا و داروي آمريكاFDA به5 دسته تقسيم مي شود:
گروهA: مطالعات کافی در زنان باردار خطری برای جنين طی 3 ماهه اول حاملگی نشان نداده است وشواهدی از زیانبار بودن ان در 3 ماهه دوم وسوم حاملگی وجود ندارد.
گروهB: در اين دسته داروهايي قرار دارند كه شواهدي در مورد خطرناك بودن آنها درانسان وجود ندارد. حتي اگر اين داروها روي حيوانات خطري را نشان داده باشند روي انسان خطري وجود ندارد. برخي از آنتي
بيوتيكها مانند پني سيلين و آموكسي سيلين، سفيكسيم و سفالكسين از اين دسته اند.
گروهC: مطالعه در حيوانات یا انجام نشده یا اگر هم شده دلالت بر ایجاد عوارض جانبی روی جنين دار د ولی مطالعه کافی در انسان ها انجام نشده و خطر احتمالی هم قابل رد کردن نيست ، داروهای این رده فقط
زمانی باید تجویز بشوند که منافع استفاده از عوارض جانبی احتمالی بيشتر باشند .
گروهD: اين گروه شامل داروهايي است كه شواهدي از بروز خطر به دنبال مصرف ان در انسان گزارش شده است. داده هاي به دست امده از پژوهشها پس از به بازار آمدن اين داروها بروز خطراتي را در جنين نشان
داده است. در عين حال در شرايط خاصي منافع استفاده از اين داروها به مضرات آن برتري دارد. و اگر بيماري خطرناك باشد و داروي كم خطرتري وجود نداشته باش د بهتر است اين داروها مور د استفاده قرار
گيرند.
گروهX: در بارداري به طور كلي منع مصرف دارند و مطالعات ان جام شده روي انسان و حيوان نشاندهنده بروز خطرات جدي است كه مانع از مصرف هر دارويي در بارداري غير مجاز است و بايد منافع دارو همواره در
برابر مضرات ان سنجيده شود.
گروه(NR (Not rated: هنوز جز اين 5 گروه طبقه بندي نشده اند.
از پرمصرف ترين داروهاي مصرفي در دوران بارداري مي توان به آنتي بيوتيكها و مسكن ها اشاره كرد:
1- مصرف آنتي بيوتيك در بارداري
دسته ديگري از داروها كه در اين ايام مصرف مي شوند «آنتي بيوتيك ها» هستند، اين كه انواع مختلفي از آنتي بيوتيك ها مي توانند طي زمان هاي مختلف بارداري،جنين را دچار عوارض خفيف و يا شديد كند،امري اجتناب ناپذير است ولي در بسياري از موارد،براي درمان عفونت ها،چاره اي جز تجويز آنتي بيوتيك به زن باردار نيست. تحقيقات نشان مي دهد عفونت هاي لثه و دندان در زنان باردار،باعث بروز زايمان زودرس،پارگي زودرس كيسه آب و عوارض خطير ديگري براي جنين و نوزاد مي شود در صورتي كه مي توان عفونت لثه را با دوره كوتاهي از آنتي بيوتيك درمان كرد.بنابر اين،اصرار عدم مصرف دارو در اين ايام، امري بيهوده تلقي
مي شود. گاهي به دليل تهوع هاي شديد بارداري، پزشك مجبور به تجويز دارو جهت جلوگيري از برخي مشكلات در خون مي شود.از خفيف ترين عوارض مصرف آنتي بيوتيك در زن باردار مي توان به ايجاد آلرژي به
اين دارو در آينده كودك نام برد ،همچنين برخي از آنتي بيوتيك ها همانند «تتراسايكلين» نيز مي تواند جوانه هاي دندان جنين را تيره كند پس بهتر است تا آن جاكه ممكن است از تجويز اين دارو خودداري شود .
2- مسكن ها
شايع ترين مصرف مسكن در دوران بارداري،استامينوفن است كه طبق تحقيقات صورت گرفته،تاكنون عارضه اي از آن در انسان،گزارش نشده است براي ايمني بيشتر در طي بارداري و كاهش خطر بروز ناهنجاريهاي جنيني ناشي از داروها به نكات زير توجه كنيد:
• هيچ دارويي را سر خود مصرف نكنيد.
• پيش از مصرف هر دارويي در طي بارداري، حتما از بي خطر بودن آن در طي بارداري مطمئن شويد.
• در هر مراجعه به پزشك ، موضوع بارداري و يا اقدام به بارداري را با پزشكتان در ميان بگذاريد.
• قبل از استفاده از برخي از داروها بايد از پيشگيري دقيق مطمئن شويد. زيرا برخي داروها نيمه عمري طولاني دارند و موجب ناهنجاريهاي عمده جنيني مي شوند مثلا داروي اترتينات كه يك نوع پيش ساز ويتامين A است كه براي درمان پسوريازيس و مشكلات پوستي به كار مي رود تا مدتي طولاني در خون مي ماند . در صورتي كه از اين دارو استفاده مي كنيد تا دو سال بايد از بارداري با روشي مطمئن مانند قرصهاي پيشگيري از بارداري و يا IUD پيشگيري كنيد.
• مادران بايد در نظر داشته باشند كه به هنگام بروز بيماري در اين ايام،پزشك معالج خود را از «هفته بارداري» مطلع سازند تا مشكلي براي وي و جنين به وجود نيايد.
آشنائي بادسته داروئي برخي از داروهاي رايج:
