در پزشکی هرگاه زن و شوهری در سن باروری ۱۲ ماه پس از ازدواج علی‌رغم انجام فعالیت جنسی طبیعی و بدون استفاده از روشهای پیشگیری، بچه‌دار نشوند یکی از زوجین دچار ناباروری است. ناباروری در انسان می‌تواند منشا پدری مانند واریکوسل و آزواسپرمی داشته باشد یا منشا مادری مانند سندرم ترنر، آنژی تخمدان، سندرم آشرمن. البته باید توجه داشت که ناباروری به معنی عدم تولید گامت نیست بلکه عدم توان تولد نوزاد زنده را گویند مثلاً در مردان بیماری کم نطفگی می‌تواند علت باشد، یا پس از انجام وازکتومی فرد بالقوه اسپرم تولید می‌کند ولی در عمل نمی‌تواند بچه دار شود. مشابه این حالت در زنان نداشتن مادرزادی رحم و نیز پس از انجام عمل قطع لوله های فالوپ است.
بر پایه پژوهش ها در ایران ۲۰ درصد زوج ها در طول زندگی خود ناباروری را تجربه می کنند. بر اساس این آمار نقش و علل مردانه بیش از ۶۰ درصد موارد را شامل می شود که این میزان از آمار جهانی بالاتر است.
علل ناباروری
علل ناباروری بسیار متفاوت است و از علل عفونی مانند سل دستگاه تناسلی تا علل مادرزادی، داروها، ضربه و مشکلات غددی محتمل است.
بعضی از دلایل ناباروری در مردان عبارتند از: بیماری های دوران کودکی مثل جراحی هایی که اطراف بیضه انجام می شود، بالا بودن بیضه و بیماری واریکوسل (به عنوان شایع ترین عامل ناباروری که قابل درمان است)، اختلالات هورمونی به صورت اختلال در هورمون های هیپوفیز یا هورمون های جنسی، رشد نامناسب بیضه‌ها، اختلالات ژنتیک مثل کوچک بودن بیضه، برخی عفونت‌های مزمن که در عملکرد بیضه اختلال ایجاد می کند مثلا «سل» که لوله‌های انتقال دهنده اسپرم را از بین می برد، برخی داروها، برخی عفونت های دستگاه تناسلی مثل سوزاک به شرطی که موجب تنگی مجرا شود و مانع خروج شود و بیماری‌های تب‌دار طولانی مدت که بر نطفه‌سازی تاثیر می گذارد علت آن است که اسپرم در بیضه در درجه حرارتی پایین تر از درجه حرارت بدن فعالیت پیدا کند و این حرارت بالا و طولانی مدت باعث از بین رفتن اسپرم‌ها شود.
پرکاری و کم‌کاری تیروئید هر دو از علل ناباروری به شمار می آیند، تا جایی که بهتر است در صورت مشاهده ناباروری ابتدا مشکلات تیروئید در فرد مورد بررسی قرار بگیرد. بنابراین براساس توصیه پزشکان بررسی علل اختلالات این غده در ابتدای درمان ناباروری ضروری و با اهمیت است.
از جمله علت هایی که باعث ناباروری در زنان میشود می توان به این موارد اشاره کرد؛ آندومتریوز ، عدم تخمک گذاری ، تخمک‌های ضعیف ، سندروم تخمدان پلی کیستیک ، انسداد لوله‌های رحمی(فالوپ) ، حساسیت به اسپرم ، مشکلات بارداری غیرقابل توجیه و مشکلات بارداری مرکب که برای هر یک از این عوامل راه‌حل‌هایی وجود دارد.
درمان
درمان به علت زمینه‌ای بستگی دارد مثلاً واریکوسل در مردان قابل جراحی است یا بالابودن پرولاکتین در زنان با داروی بروموکریپتین درمان میشود. در کل مواردی که گامت سازی انجام میشود قابل درمان هستند و مثلاً حتی در زنانی که به صورت مادرزادی فاقد رحم هستند ولی تخمدان سالمی دارند می‌توان با لقاح آزمایشگاهی (IVF) و کاشت جنین حاصله در رحم زن دیگری، (رحم اجاره ای) زوج نابارور را صاحب فرزند نمود. ولی در صورت عدم وجود گامت نر یا ماده هنوز هم امکان تولد فرزند از یاخته‌های سوماتیک بدن وجود ندارد.
مطالعات جدید نشان می دهد که مصرف همزمان ویتامین های E و D3 سبب افزایش شانس باروری در زنان می شود. این مطالعه که بر روی 100 زن مبتلا به ناباروری با علت سندرم تخمدان پلی کیستیک صورت گرفت نشان داد که اصلاح کمبود ویتامین D3، شانس لانه گزینی جنین و همچنین دو قلویی را افزایش می دهد
ناباروری در ایران
آمارها از وجود بیش از سه میلیون زوج نابارور در ایران خبر می دهند. مدیرکل دفتر سلامت جمعیت و خانواده و مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در همایش «تحولات جمعیتی ایران، فرصت ها و تهدیدها» با بیان مطلب فوق افزود: سال گذشته یک میلیون و ۵۳۰ هزار در کشور تولد صورت گرفت و ۲۵۰ هزار مورد سقط جنین رخ داده است که آمار سقط جنین روند نزولی را طی می کند. پیشگیری از ناباروری ثانویه در دستور کار است تا عواملی که موجب ناباروری می شوند رفع شده و افراد نابارور صاحب فرزند شوند.
